โรงทอผ้า โบราณของจังหวัดลำพูน

ประวัติของการทอผ้ายกดอกในจังหวัดลำพูนนั้น ไม่มีหลักฐานปรากฏเป็นลายลักษณ์อักษรแน่ชัด แต่จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่กล่าวไว้ว่า การทอผ้ายกดอกมีจุดเริ่มต้นอยู่ใน “คุ้มเจ้า” ซึ่งแต่เดิมมาก็มีการทอผ้าฝ้ายยกดอกกันอยู่ก่อน แต่เป็นการทอยกดอกในผ้าฝ้ายและเป็นลวดลายธรรมดาไม่สวยงามวิจิตรมากนัก จนกระทั่งพระราชชายาเจ้าดารารัศมี ซึ่งเป็นพระญาติกับเจ้าเมืองลำพูน ได้ถ่ายทอดความรู้เรื่องการทอผ้าไหมยกดอก ที่มีลวดลายสวยงามแปลกตาและวิจิตรบรรจง ซึ่งพระองค์ได้เรียนรู้มาจากภาคกลางให้แก่ เจ้าหญิงส่วนบุญ ผู้เป็นชายาของเจ้าจักรคำจขรศักดิ์ เจ้าผู้ครองลำพูนองค์สุดท้ายและ เจ้าหญิงลำเจียก ธิดาในเจ้าจักรคำขจรศักดิ์เป็นผู้เริ่มทำ ต่อมาการทอผ้าไหมยกดอกจึงได้เริ่มแพร่หลายออกไปสู่สาธารณชนทั่วไป โดยได้มีการฝึกหัดชาวบ้านบริเวณใกล้เคียง จนมีความรู้เรื่องการทำ
ผ้าไหมยกดอกได้เป็นอย่างดี ทำให้เมืองลำพูนกลายเป็นศูนย์กลางการทอผ้าไหมยกดอกแหล่งสำคัญของประเทศไทย

ในอดีตเมืองลำพูนมีโรงงานทอผ้าไหมยกดอกมากมายกระจายอยู่ตามที่ต่าง ๆ ในตัวเมือง โรงงานที่สำคัญได้แก่ โรงทอผ้าคุ้มเจ้าหญิงส่วนบุญ แต่แรกเป็นการฝึกหัดช่างฝีมือทอผ้าสำหรับใช้ในคุ้มหลวงและส่งไปทางราชสำนักกรุงเทพฯเท่านั้น ต่อมาได้มีการจำหน่ายให้ กับคนโดยทั่วไป นับเป็นโรงงานที่ดำเนินกิจการที่ยั่งยืนและสืบทอดต่อมาโดยคุณหญิงพงษ์แก้ว ณ ลำพูนและปัจจุบันได้สืบทอดมายังลูกหลาน นับเป็นแหล่งอนุรักษ์การทอผ้าไหมยกดอกที่สำคัญของลำพูน โรงทอผ้าเจ้าหญิงลำเจียก ณ ลำพูน ได้ตั้งโรงงานขึ้นภายในคุ้มหลวง ท่านได้ส่งเสริมและพัฒนารูปแบบผ้ายกดอกของลำพูนให้มีความหลากหลายมาก ปัจจุบันโรงงานกลายสภาพเป็นตลาดพิกุลแก้ว โรงทอผ้าป้าฟองคำ อินทพันธ์ ถนนแว่นคำ ข้างศาลากลางทางด้านทิศใต้ ปัจจุบันเป็นกิจการทอผ้าฝ้ายขนาดเล็ก โรงทอผ้าคุณย่าบัวผัน โนตานนท์ ใช้บริเวณหลังบ้านทำกิจการทอผ้า

ปัจจุบันยกเลิกไปแล้ว โรงทอผ้าป้าบุญศรี บุณยเกียรติ หรือ ร้านผ่องพรรณ บริเวณรอบเมืองในประตูลี้ ปัจจุบันยังดำเนินกิจการอยู่ เปลี่ยนชื่อร้านเป็น ปรีชาเกียรติไหมไทย เป็นร้านที่มีชื่อเสียงในการออกแบบผ้าไหมยกดอกได้สวยงาม เหมาะสมกับยุค และเป็นที่ต้องการของตลาดมาก โรงทอผ้าเพ็ญศิริไหมไทย เป็นโรงงานทอผ้ายกดอก ผ้าดิ้นเงิน ผ้าดิ้นทองและเป็นแหล่งทอผ้ายกดอกแห่งสำคัญของจังหวัดลำพูนในปัจจุบัน ทั้งนี้เนื่องมาจากได้มีกรปรับกิจกรรมการทอผ้าแบบโบราณให้เข้ากับยุคสมัยได้เป็นอย่างดี