“บ้านหนองบัว” ชุมชนไทลื้อเมืองน่าน 200 ปี

ไทลื้อ หรือ คนลื้อ นับเป็นชาติพันธ์หนึ่งในกลุ่มภาษาไทย – ลาว มีประวัติกล่าวว่าถิ่นเดิมของพวกเขาอยู่ในดินแดนสิบสองปันนา มณฑลยูนานทางตอนใต้ของประเทศจีน อพยพเข้ามาอยู่ในเขตประเทศไทยเมื่อราว 200 กว่าปีมาแล้ว โดยเฉพาะในแถบจังหวัดเหนือตอน
บนที่เป็นอาณาจักรล้านนาเดิม ไทลื้อกลุ่มใหญ่จะอาศัยอยู่ในจังหวัดน่าน พะเยา รวมถึงบางส่วนของเชียงราย ชาวไทลื้อในเมืองน่านนั้นแยกย้ายกันอาศัยอยู่ในอำเภอต่าง ๆ เช่น ทุ่งช้าง ปัว ท่าวังผา เป็นต้น การดำเนินชีวิตความเป็นอยู่ของชาวไทลื้อส่วนใหญ่คล้ายคลึงกับคนเมือง คือจะอาศัยอยู่บนที่ราบริมฝั่งแม่น้ำเพื่อทำการเพาะปลูก หลังจากว่างเว้นจากการทำนาหญิงชาว
ไทลื้อจะนิยมทอผ้า โดยเฉพาะผ้าทอลายน้ำไหลของชาวไทลื้อเมืองน่านถือได้ว่ามีความประณีตและงดงามที่สุด นอกจากนั้นเอกลักษณ์ด้านสถาปัตยกรรมของไทลื้อก็นับได้ว่ามีความสวยงามโดดเด่นไม่แพ้กัน

ที่บ้านหนองบัว ตำบลป่าคา อำเภอท่าวังผา เป็นหมู่บ้านชาวไทลื้อกลุ่มใหญ่อาศัยมาช้านาน ถือได้ว่าเป็นหมู่บ้านไทลื้อเก่าแก่หมู่บ้านหนึ่งที่ตั้งขึ้นมาเมื่อ 197 ปีก่อน มีเรื่องเล่าเกี่ยวกับชาวไทลื้อจากเมืองล้าสิบสองปันนาที่อพยพเข้ามาอยู่ในเมืองน่านว่า เมื่อประมาณจุลศักราช 1184 (พ.ศ.2365) แคว้นสิบสองปันนาเริ่มเกิดสงครามสู้รบแย่งชิงอำนาจกันระหว่างเจ้ามหาวังกับเจ้าหม่อมน้อย ซึ่งเป็นอากับหลานทำให้แคว้นสิบสองปันนาแตกเป็นสองฝ่าย เมืองทางตะวันออกของแม่น้ำโขงคือเมืองล้า เมืองอูใต้ เมืองอูเหนือ เมืองเชียงของ เมืองบางและ

เมืองลึงเป็นกำลังของฝ่ายเจ้าหม่อมน้อย เจ้าหม่อมน้อยหวั่นเกรงว่าจะพ่ายแพ้สงครามจึงขอรับการสนับสนุนกำลังทหารจากพระเจ้าล้านช้างร่มขาวแห่งเมืองล้านช้าง พระเจ้าล้านช้างร่มขาวจึงได้ส่งกำลังไปร่วมจำนวน 3,000 นายและขอรับการสนับสนุนจากเมืองน่านอีกทางหนึ่ง
ซึ่งก็ได้รับความช่วยเหลือเช่นกัน พระเจ้าอชิตวงศ์ขณะนั้นยังเป็นเจ้าราชบุตร และเจ้าคำมน ทั้งสองท่านได้นำกำลังทหารจำนวน 70 นายไปตั้งหลักอยู่ที่เมืองปากแงนในเมืองหลวงปูคา เพื่อเตรียมเข้าช่วยเหลือกองกำลังของเจ้าหม่อมน้อย ขณะที่ตั้งทัพอยู่ที่เมืองปากแงนนั้น เจ้า

หม่อมน้อยได้มอบหมายให้พระยาอรินทร์และราชาไชยวงศ์ นำเงินจำนวนหนึ่งหมื่นไปซื้อช้างจากพระเจ้าล้านช้างร่มขาว แต่เมื่อมาพบกับเจ้าราชบุตรและเจ้าคำมนเสียก่อน ทั้งสองจึงอาสาเป็นธุระจัดซื้อให้ท้าวโลกานำทูตของเจ้าหม่อมน้อยมาพบเจ้าฟ้าหลวงเมืองน่านเพื่อขอความ
เมตตาในการซื้อช้าง ซึ่งก็ได้ซื้อช้างจำนวน 6 เชือก

ในวันเพ็ญเดือน 6 กองกำลังลื้อ ลาวและชาวน่านได้นัดกันเข้าบุกโจมตีกอลกำลังฝ่ายเจ้ามหาวัง รบกันเพียง 2 วัน เมืองล้าของเจ้าหม่อมน้อยก็แตก กองกำลังไทลื้อ ลาวและชาวน่านแตกกระจัดกระจายไปคนละทิศละทาง กอลกำลังของเจ้ามหาวังไล่ติดตามมาจนถึง

ปากน้ำแรม เจ้าราชบุตรและเจ้าคำมนก็ได้พลัดหลงกัน จากนั้นทั้งสองจึงถอยร่นมาเรื่อย ๆ จนกระทั่งมาถึงในบริเวณอำเภอท่าวังผาก็นำผู้คนชาวไทลื้อมาตั้งหลักแหล่งเป็นหมู่บ้าน ปัจจุบันคือหมู่บ้านหนองบัว บ้านต้นฮ่างและบ้านดอนมูล ดังนั้นบ้านหนองบัวจะเป็นหมู่บ้านเก่าแก่
ของไทลื้อเมืองน่านที่เหลืออยู่เพียงไม่กี่แห่ง.

บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง