เครือข่าย “หมอเมืองเชียงใหม่” สานต่อภูมิปัญญาพื้นบ้าน

dscf0303

“การรักษาด้วยวิธีธรรมชาติ เป็นศาสตร์พื้นบ้านในการดำรงชีวิตของมวลมนุษย์ เมื่อมนุษย์เจ็บป่วยไม่สบายก็จะหาวิธีการต่าง ๆ นา ๆ มารักษา บางคนก็พึ่งพาธรรมชาติโดยการนำสมุนไพรมาปรุงเป็นยา อันนับเป็นที่มาของตำรายาเมือง”

หมอเมืองมีส่วนสำคัญอย่างยิ่งต่อวิถีชีวิตของคนในชุมชน โดยเฉพาะในท่ามกลางวิกฤติการณ์ทางเศรษฐกิจและสังคมเมืองที่นับวันมีความเจริญมากขึ้น วิถีชีวิตของคนเมืองเริ่มเปลี่ยนไปตามกระแสแห่งสังคม เช่นการรับเอาเทคโนโลยีสมัยใหม่เข้ามาใช้แทนภูมิปัญญาดั้งเดิมของท้องถิ่น การนิยมบริโภคอาหารประเภทฟาสฟู๊ด รสนิยมการแต่งกายที่เปลี่ยนไปตามสมัยที่บางครั้งแลดูไม่เข้าท่า เหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นการบริโภควัฒนธรรมจากตะวันตกทั้งสิ้น

ชุมชนคนเมืองล้านนามีการดำเนินชีวิตที่เรียบง่ายอิงแอบกับธรรมชาติในทุกด้านไม่ว่าจะเป็นเรื่องอาหารการกิน การทำไร่ทำนา หรือแม้แต่การรักษาโรคต่าง ๆ ซึ่งส่วนใหญ่นิยมนำสมุนไพรที่หาได้ตามพื้นบ้านมาใช้เป็นยาในการรักษาโรคต่าง ๆ ซึ่งความรู้เหล่านี้เองที่เป็นภูมิปัญญาของคนในท้องถิ่น มีการอนุรักษ์สืบทอดต่อกันมาหลายรุ่น ทว่าปัจจุบันศาสตร์ด้านหมอเมืองกำลัถูกกลืนกินไปพร้อมกับสังคมชาวบ้านที่กลายเป็นสังคมอยู่ทุกขณะ

dscf0322

การรักษาด้วยวิธีธรรมชาติหรือการแพทย์แผนไทยนั้นเกี่ยวข้องกับคนไทยมาช้านาน และด้วยวิถีชีวิตที่เป็นชาวพุทธ การดำเนินชีวิตตั้งแต่ เกิด แก่ เจ็บ ตาย จึงเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาทั้งสิ้น การรักษาด้วยวิธีธรรมชาติก็ได้อาศัยแนวทางของพระพุทธศาสนาเป็นหลักของความรู้และแนวคิดในเรื่องของวิถีสุขภาพ อันนำไปสู่หนทางในการปฏิบัติตัวเพื่อให้มีสุขภาพที่ดี

การรักษาด้วยวิธีธรรมชาติโดยใช้สมุนไพรนั้นถือเป็นภูมิปัญญาของชาวบ้าน ผู้ที่ทำหน้าที่รักษาคนเจ็บป่วยนั้นเราเรียกว่า “หมอเมือง”

ในอดีตหมอเมืองมีอยู่เป็นจำนวนมากตามหมู่บ้านต่าง ๆ ซึ่งความรู้ในด้านการรักษาของหมอเมืองนั้นได้รับการถ่ายทอดจากมาบรรพบุรุษ นอกจากนั้นหมอเมืองบางคนยังได้คิดค้นสูตรยาขึ้นมาเป็นของตนเอง เมื่อจำนวนของหมอเมืองมีเพิ่มมากขึ้นก็ได้มีการเดินทางไปพบปะแลกปลี่ยนความรู้เรื่องตำรายาเมืองซึ่งกันและกัน มีการรวมกลุ่มกันจัดตั้งเป็นเครือข่ายหมอเมืองขึ้น เพื่อป้องกันบำบัดและรักษาชีวิตของบุคคลโดยไม่แยกส่วนและแยกชุมชน ในจขณะเดียวกัน “หมอเมือง” ก็คือบุคคลที่ชุมชนให้ความเคารพ เนื่องจากคุณประโยชน์ของหมอเมืองที่ได้ทุ่มเทรักษาคนในชุมชน ดังนั้นตำแหน่ง “หมอเมือง” จึงไม่ใช่อยู่แค่วิชาชีพเท่านั้น แต่เป็นตำแหน่งที่คนในชุมชนพร้อมใจมอบให้

dscf0314

อนันต์ เลรามัญ หนึ่งในกลุ่มเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่ บอกถึงที่มาของการรวมตัวจัดตั้งเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่ว่า ส่วนใหญ่กลุ่มหมอเมืองที่มาร่วมจัดตั้งเครือข่ายนั้นเป็นหมอเมืองจากชุมชนต่าง ๆ ในเชียงใหม่ ซึ่งเห็นว่าการรักษาด้วยวิธีธรรมชาติเป็นทางเลือกหนึ่งซึ่งกำลังได้รับความสนใจ ในการรวมตัวกันจัดตั้งเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่นั้น คุณอนันต์ กล่าวต่ออีกว่า มีกลุ่มหมอเมืองจากหลายกลุ่มที่มาเข้าร่วม อาทิ กลุ่มเกษตรสมุนไพร กลุ่มยาเมือง กลุ่มแปรรูปยาสมุนไพร กลุ่มหมอนวดแผนไทย ฯลฯ

หลังจากที่จัดตั้งเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่มาได้ 4 ปี ปัจจุบันเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่มีกลุ่มสมาชิกทั้งหมด 39 กลุ่มจาก 16 อำเภอในจังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งการจัดตั้งเครือข่ายหมอเมืองนั้นเป็นการรวมเอาภูมิปัญญาของหมอเมืองไว้ ไม่ให้สูญหายไป

“..การรักษาแบบนี้จะต้องคำนึงถึงด้านจิตและวิญญาณควบคู่ไปกับการรักษาแบบธรรมชาติ จะไม่อาศัยการรักษาแบบสมัยใหม่ที่ใช้สารสังเคราะห์”

ความเข้าใจของคนทั่วไปนั้นเชื่อว่าหมอเมืองจะเป็นหมอที่รักษาด้วยยาสมุนไพรเท่านั้น แต่ความจริงแล้วหมอเมืองยังแบ่งออกได้หลายประเภท เช่น หมอเมืองนวดแผนไทย หมอเมืองที่ปลูกพืชสมุนไพร หมอเมืองที่ทำยาสมุนไพร ฯลฯ ซึ่งถือว่าเป็นเครือข่ายหมอเมืองทั้งสิ้น

การที่จะเป็นหมอเมืองได้นั้น ใช่ว่าจู่ ๆ จะเข้ามาเป็น จะต้องได้รับการฝึกอบรมเรียนรู้เรื่องยาสมุนไพรเสียก่อน ซึ่งในจังหวัดเชียงใหม่ก็มีสถานที่เปิดสอนวิชาการแพทย์แผนไทยอยู่ถึง 4 แห่ง ได้แก่ สมาคมผู้ประกอบโรคศิลปแผนโบราณภาคเหนือ ,งานพัฒนาบุคคลากรสำนักงานสาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ ,สมาคมหมอพื้นบ้านล้านนาหางดงและชมรมหมอพื้นบ้านตักกะศิลาอำเภอพร้าว ซึ่งได้เปิดสอนหลายสาขาวิชา เช่น เภสัชกรรม เวชกรรม การนวดแผนไทย เป็นต้น โดยแต่ละหลักสูตรจะใช้เวลาในการเรียนประมาณ 1 – 3 ปี

dscf0323

จันทร์ฉาย เขตสิทธิ์ หมดนวดแผนไทยสมาชิกของเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่บอกถึงสาเหตุที่สนใจศึกษาวิชาแพทย์แผนไทยว่า มีประสบการณ์จากที่บิดาเป็นหมอเมืองมาก่อน จึงได้เห็นวิธีการทำยาสมุนไพรมาตั้งแต่เด็กและปัจจุบันศาสตร์ทางด้านหมอเมืองเริ่มเป็นที่สนใจของคนทั่วไป ขณะเดียวกันจำนวนของหมอเมืองกลับมาน้อยไม่พอต่อความต้องการ จึงมีความคิดที่ต้องการจะสืบทอดภูมิปัญญาของท้องถิ่นเอาไว้

ปัจจุบันหน่วยงานราชการหลายที่ โรงพยาบาลหลายแห่งเริ่มหันกลับมาศึกษาวิถีการรักษาโดยใช้ยาสมุนไพรกันมากขึ้น โดยเฉพาะที่งานแพทย์แผนไทย ฝ่ายเภสัชกรรมชุมชน โรงพยาบาลแม่ออนได้มีการจัดตั้งศูนย์บริการแพทย์แผนไทยขึ้น เพื่อศึกษาและผลิตยาสมุนไพรให้กับผู้ที่สนใจ

ท้ายที่สุดแล้วเครือข่ายหมอเมืองเชียงใหม่ถือได้ว่าเป็นกลุ่มคนที่สร้างสำนึกให้ประชาชนหันกลับมารักษาด้วยวิธีธรรมชาติ พึ่งพิงอิงแอบกับระบบของธรรมชาติให้มากที่สุดให้สมกับคำกล่าวที่ว่า “จงหันหน้าเข้าสู่ธรรมชาติ อยู่อย่างธรรมชาติ กินอาหารจากธรรมชาติ ใช้ชีวิตแบบธรรมชาติ รักษาโรคตามแบบธรรมชาติ คือการใช้ยาสมุนไพร”

จักรพงษ์ คำบุญเรือง
[email protected]

ร่วมแสดงความคิดเห็น