กลุ่มทอผ้าบ้านหนองเงือก สืบสานวัฒนธรรมตำนานฝ้าย

“กลุ่มทอผ้าบ้านหนองเงือก” บ้านหนองเงือก มีการสืบสานภูมิปัญญาในการทอผ้า มาตั้งแต่สมัย ปู่ ย่า ตา ยาย ถ่ายทอดกันมารุ่นต่อรุ่นเป็นเวลากว่า 200 ปี แต่อดีตการทอผ้า มีจุดมุ่งหมายเพื่อใช้สวมใส่เพียงอย่างเดียวฝ้ายที่นำมาถักทอเป็นฝ้ายที่ปลูกขึ้นเอง โดยปลูกแซมในท้องไร่ปลายสวนซึ่งอยู่ห่างไกลจากหมู่บ้านออกไป ดอกฝ้ายที่เก็บถูกนำมาปั่นแยกเมล็ดออก ฝั้นเป็นเกลียวเป็นเส้น นวดด้ายแป้งต้มเพื่อให้คงรูป นำเส้นฝ้ายมาทอเป็นผืนผ้าตัดเย็บด้วยมือเป็นเครื่องนุ่งห่มอย่างง่ายๆ ลวดลายในการทอเป็นลายเส้นสีสันเป็นธรรมชาติตามสีของฝ้ายมีการย้อมสีให้สวยงามบ้างโดยใช้พืชพรรณไม้ที่หาได้ เช่น ต้นครามเมื่อนำมาย้อมจะได้สีนํ้าเงิน หรือที่เรียกว่า สีคราม ต้นประดู่ จะได้สีแดงเป็นต้น

การทอผ้าของชาวบ้านหนองเงือกเริ่มแปลเปลี่ยนกลายมาเป็นอาชีพของสตรีในหมู่บ้านนับย้อนหลังไปได้ประมาณ 70 ปีมาแล้ว จากคำบอกเล่า ของยายศรี ขาวดา วัย 89 ปี หญิงชราอายุยืนที่สุดในหมู่บ้านที่ยังมีชีวิตอยู่เล่าว่าเมื่อครั้งที่ยังเป็นหญิงสาวในวัยประมาณ 19 – 20 ปี ได้ออกเดินทางไปรับฝ้ายจากท่านํ้า ในตำบลริมปิง อำเภอเมือง จังหวัดลำพูน ซึ่งอยู่ห่างจากหมู่บ้านประมาณ 15 กิโลเมตร การเดินทางในสมัยนั้น เป็นการเดินเท้าลำบากมาก

จากการไปรับจ้างทอผ้าในอำเภอป่าซางทำให้ผู้รับจ้างบางคนเริ่มมองเห็นช่องทางในการผลิตเพื่อจำหน่ายอาศัยความรู้ ความชำนาญที่มีอยู่เป็นทุนเดิมผสมผสานกับสิ่งที่ได้พบเห็นการทำธุรกิจจากเจ้าของร้านค้า ผู้ประกอบการที่เป็นนายจ้างทำให้นางอุดม คำดี (ป้าดม) มีแนวคิดที่จะเปิดโรงงานทอผ้าขึ้นในหมู่บ้านเพื่อผลิต และจำหน่าย เริ่มแรก ในปี 2517 ได้ทดลองทอถุงย่าม และเทปแต่งเสื้อส่งขายให้ร้านค้าในจังหวัดเชียงใหม่สามารถทำรายได้เป็นกอบเป็นกำ มากกว่าการเป็นเพียงลูกจ้างรับทอผ้า จึงได้ขยายกิจการเพิ่มขึ้นโดยจ้างชาวบ้านที่เคยออกไปทอผ้าในอำเภอป่าซางมาทอผ้าให้ จนกระทั่งถึงปี พ.ศ. 2527 เจ้าหน้าที่ของรัฐ (เจ้าหน้าที่พัฒนาชุมชนสำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอป่าซาง) เข้าไปให้คำแนะนำ สนับสนุนกลุ่มในเรื่องของเงินทุน วัสดุ อุปกรณ์ ได้มีการพัฒนาการผลิตผ้าทอภายในหมู่บ้านเพิ่มขึ้นหลากหลายรูปแบบและมีการสั่งซื้อผลิตภัณฑ์ในรูปแบบอื่นจากลูกค้าจึงมีการผลิตสินค้าจากผ้าทอเพิ่มขึ้นโดยเน้นเป็นของใช้ เช่น ผ้าคลุมเตียง พรมเช็คเท้า ผ้าปูโต๊ะ เป็นต้น ตลาดใหญ่ในขณะนั้นที่สั่งซื้อสินค้าไปจำหน่ายได้แก่ตลาดไนท์บาซาร์จังหวัดเชียงใหม่ เมื่อผ้าทอของหมู่บ้านหนองเงือกได้รับความนิยมมีผู้สั่งซื้อสามารถจำหน่ายได้มากขึ้น จึงมีผู้สนใจผลิตผ้าทอจำหน่ายเพิ่มขึ้นอีกหลายรายและได้มีการก่อตั้งเป็นกลุ่มผ้าฝ้ายทอมือ บ้านหนองเหงือกขึ้น สตรีในหมู่บ้านยึดอาชีพทอผ้าเป็นอาชีพหลักทั้งเป็นเจ้าของกิจการเองเข้าร่วมกลุ่มฯ และรับจ้างทอผ้าให้แก่ผู้ประกอบการในหมู่บ้าน

ในปี 2546 เมื่อมีการคัดสรรสินค้าหนึ่งตำบลหนึ่งผลิตภัณฑ์ดีเด่นกลุ่มผ้าฝ้ายทอมือบ้านหนองเงือก โดยมี นางชื่นชม สุขร่องช้าง เป็นประธาน ได้นำผ้าปูโต๊ะที่ผลิตจากผ้าฝ้ายทอมือเข้าร่วมการคัดสรรได้รับคัดเลือกเป็นสินค้า 4 ดาวในระดับจังหวัด การทอผ้าของบ้านหนองเงือกมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่องมาโดยตลอดจากการทอเพื่อใช้ในครัวเรือนการรับจ้างทอจนกระทั่งกลายมาเป็นการผลิตเพื่อจำหน่ายเป็นรายได้ของคนในชุมชนในปัจจุบันผ้าทอบ้านหนองเงือกยังมีการรักษาความเป็นเอกลักษณ์ที่เคยทำอย่างสมํ่าเสมอแม้จะมีการเปลี่ยนแปลงไปบ้างแต่เป็นการคิดค้นขึ้นใหม่ด้วยภูมิปัญญาของคนในชุมชนไม่ได้ลอกเลียนแบบจากท้องถิ่นอื่น ผลิตภัณฑ์จากผ้าทอของบ้านหนองเหงือกรวมทั้งผ้าปูโต๊ะ เป็นการทอจากฝีมือของคนในหมู่บ้านอุปกรณ์ที่ใช้ในการทอล้วนแล้วแต่ประดิษฐ์ด้วยฝีมือของคนในหมู่บ้านไม่ว่าจะเป็นกี่มือ (กี่พื้นเมือง) ที่สืบทอดกันมาแต่ครั้นสมัยโบราณหรือกี่กระตุกที่สร้างขึ้นใหม่

กลุ่มทอผ้าบ้านหนองเงือก สถานที่ผลิต : บ้านหนองเงือก หมู่ที่ 5 ต.แม่แรง อ.ป่าซาง จ.ลำพูน 51120 โทรศัพท์ : 053-557503 ประธานกลุ่ม : นางมาลี กันทาทรัพย์