ของดีเมืองเถิน แก้วโป่งข่าม…อัญมณีที่ล้ำค่า เมืองรถม้า

จากคำขวัญของอำเภอเถินที่ว่า “ส้มเกลี้ยงฉ่ำ น้ำตกงาม โป่งข่ามขลัง วังหินอ่อน” ส้มเกลี้ยงฉ่ำ เป็นแหล่งปลูกส้มเกลี้ยง พืชดั้งเดิมที่เริ่มจะสูญหายไปจากภาคการเกษตร ปัจจุบันได้จัดตั้งกลุ่มผู้ปลูกส้มเกลี้ยงเพื่อการอนุรักษ์พืชดั้งเดิม น้ำตกงาม มีอยู่หลายแห่งในอำเภอเถิน แต่ที่นักท่องเที่ยวชื่นชอบเที่ยวน้ำตกคือที่ อุทยานแห่งชาติแม่วะ เป็นน้ำตกที่มีความสวยงามยามหน้าฝน ตั้งอยู่ไม่ห่างไกลจากถนนใหญ่มากนัก โป่งข่ามขลัง เป็นแหล่งอัญมณีที่สวยงามเกิดตามธรรมชาติ วังหินอ่อน เป็นแหล่งหินอ่อนที่ใหญ่ในพื้นที่อำเภอเถิน

แก้วโป่งข่าม แก้วโป่งข่ามมีความเชื่อถือว่าเป็นวัตถุมงคล มีคุณค่าทางไสยศาสตร์ ความอยู่ยงคงกระพัน มีอำนาจวาสนาและบารมี เมตตามหานิยม ยศและตำแหน่งหน้าที่การงาน ร่ำรวย มั่นคง อยู่เย็นเป็นสุข ป้องกันไฟ นอกจากนี้ยังมีการนำแก้วโป่งข่ามไปผูกกับราศรีดวงชะตาชีวิตอีกด้วย ผู้ที่ครอบครองแก้วโป่งข่าม ขึ้นอยู่กับชนิดหรือประเภทของแก้วโป่งข่าม เช่น โป่งข่ามแก้วขนเหล็ก โป่งข่ามสีฟ้า แก้วเนื้อลำไย แก้วสองห้อง แก้วขนเหล็กตัน ฯลฯ เช่น แก้วขนเหล็ก เชื่อว่ามรความอยู่ยงคงกระพัน แก้วใสขาว เชื่อว่าให้ความชุ่มเย็น แก้วหมอกมาเมือง เชื่อว่ามีอำนาจวาสนา แก้วสามกษัตริย์ เชื่อว่าให้ความร่ำรวยมั่นคง

จากความเชื่อถือแก้วโป่งข่ามคือ แก้ว หมายถึงหินที่สามารถมองลอดเข้าไปภายในได้ โป่ง หมายถึงแหล่งหรือพื้นที่ที่เกิดขึ้นคล้ายกับดินโป่งที่เป็นแหล่งอาหารของสัตว์ป่า ข่าม หมายถึงความอยู่ยงคงกระพัน แก้วโป่งข่าม คือหินเขี้ยวหนุมานชนิดหนึ่งที่อยู่ใต้ผิวดิน ซึ่งจะมีแสงแวววาว ที่เรียกว่า วาวแก้ว มีการสะท้อนแบบแสงประกายรุ้ง หินแก้วในอำเภอเถินมีหลายสีมากมาย และมีสีสันที่แปลกกว่าพื้นที่อื่น โดยเฉพาะสีม่วงและสีฟ้า จะมีราคาแพงกว่าสีอื่น ๆ
การขุดค้นพบแก้งโป่งข่ามยักษ์ ได้มีการขุดพบเมื่อวันที่ 3 มกราคม 2545 ที่บริเวณดอยโป่งหลวง บ้านนาบ้านไร่ หมู่ที่ 5 ตำบลแม่ถอด อำเภอเถิน ห่างจากหมู่บ้านไปทางทิศเหนือ ประมาณ 3 กิโลเมตร ลักษณะเป็นแท่งแก้วใส มีความสูง 95 เซนติเมตร ความกว้างรอบแท่งแก้ว 166 เซนติเมตร น้ำหนักประมาณ 1 ตัน โดยชาวบ้านนาบ้านไร่ ได้ขุดพบแล้วนำมาเก็บรักษาไว้ที่วัดบ้านนา ก่อนวันที่จะขุดพบหนึ่งวัน นายกาบ พรมชัย ราษฎรคนหนึ่งในบ้านนาบ้านไร่ที่ไปขุดพบเล่าให้ฟังว่า ได้ฝันว่าได้เห็นแก้วปากเขียว ลักษณะเป็นแท่งลอยมาหา จึงได้รวบรวมคนในหมู่บ้านไปขุดบริเวณดังกล่าว

จึงพบแก้วโป่งข่ามที่ใหญ่ที่สุด นักท่องเที่ยวสามารถไปชมได้ที่บริเวณวัดบ้านนาบ้านไร่ปัจจุบันนี้ ได้รับการสนับสนุนจากส่วนราชการหลายแห่ง มีการรวมตัวกันเป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชน ที่บ้านนาบ้านไร่ หมู่ที่ 5 ตำบลแม่ถอด อำเภอเถิน จังหวัดลำปาง โดยมีนายมงคล เฟยตา เป็นประธานกลุ่ม ฯ