วัดผาลาด : แด่ศรัทธาและความเพียร

“ท่านใดถึงพร้อมด้วยความพยายามโดยธรรม ไม่จมลงในห้วยมหรรณพ ซึ่งประมาณมิได้ เห็นปานนี้ ด้วยกิจคือความเพียรของบุรุษท่านนั้น จงไปในสถานที่ ที่ใจของท่านยินดีนั้นเถิด”
หยิบยกบางประโยคของพระราชนิพนธ์ใน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดชฯ เรื่อง “พระมหาชนก” ถึงกับต้องนิ่งอึ้ง และทำให้เราได้รู้ว่าสถานที่บางแห่ง อยู่ใกล้ตัวเราเหลือเกิน แต่พอเอาเข้าจริง ๆ เราไม่เคยชายตาไปมอง ทั้ง ๆ ที่ในความเป็นจริงที่เหล่านั้น มันมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ศิลปวัฒนธรรมให้เราได้สัมผัสเรียนรู้มากมาย อย่างนี้คงเข้าทำนองที่ว่า “ใกล้ตาแต่ไกลใจ” คำนี้น่าจะใช้ได้ดีกับ “วัดผาลาด” วัดสำคัญแห่งหนึ่งเชิงดอยสุเทพ ที่หลายคนมักขับรถเลยผ่าน โดยมีจุดหมายปลายทางอยู่ที่วัดพระบรมธาตุดอยสุเทพ ทว่ากลับเป็นสถานที่ ๆ ผมกระหายอยากไปเที่ยว แต่ก็คงเป็นเพราะวัดผาลาดอยู่ใกล้กับตัวเมืองเชียงใหม่เกินไป เลยไม่ได้ไปสักที ที่สุดวันหนึ่งเมื่อได้ขึ้นไปเยือนที่วัดแห่งนี้แล้วจึงไม่ผิดหวัง แต่เกินหวัง เมื่อได้เห็นความงามแห่งความเพียร ที่สัมผัสได้ด้วยตาและหัวใจ วัดผาลาด เป็นวัดโบราณเก่าแก่ เท่าที่สืบค้นหลักฐานและพูดคุยกับผู้รู้ทำให้ทราบว่า วัดนี้เดิมชื่อ “วัดสกิทาคามี” สร้างขึ้นในสมัยของพระเจ้ากือนา กษัตริย์ปกครองนครเชียงใหม่องค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์มังราย ใน พ.ศ.1898 – 1928 พระเจ้ากือนาเป็นกษัตริย์ที่ทรงมีความเลื่อมใส ในพุทธศาสนานิกายลังกาวงศ์เป็นอย่างมาก พระองค์ได้ส่งทูตไปทูลขอให้พระมหาสุมณเถระจากเมืองสุโขทัย มาเผยแพร่พุทธศาสนาในเมืองเชียงใหม่ พระสุมณเถระได้อัญเชิญพระบรมธาตุ ที่ขุดพบในเจดีย์เก่าแห่งเมืองศรีสัชนาลัยมาถวายพระเจ้ากือนา

จากนั้นได้สถาปนาพระเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ประดิษฐานไว้ที่วัดสวนดอก นับเป็นพระมหาธาตุเจดีย์ที่สำคัญแห่งแรกของเชียงใหม่ นอกจากนั้นได้แบ่งพระบรมสารีริกธาตุส่วนหนึ่ง อัญเชิญขึ้นไปประดิษฐานบนพระธาตุดอยสุเทพ อันเป็นความเชื่อว่าพระบรมสารีริกธาตุเป็นสิ่งสำคัญเป็นของสูง จึงต้องประดิษฐานไว้บนภูเขา ซึ่งถือเป็นดินแดนศักดิ์สิทธิ์ที่เกี่ยวข้องกับความเชื่อโบราณของผู้คน มีความโดดเด่นทางภูมิศาสตร์ จูงใจให้เกิดความศรัทธาต่อพุทธศาสนา

หลังจากที่พระเจ้ากือนาได้บรรจุพระบรมสารีริกธาตุไว้บนยอดดอยสุเทพแล้ว พระองค์ยังได้สร้างวัดต่าง ๆ ระหว่างทางขึ้นดอยสุเทพ ซึ่งเปรียบเสมือนเส้นทางแห่งการบรรลุธรรม 4 ระดับ ได้แก่ โสดาบัน สกิทาคามี อนาคามี อรหันต์ถือได้ว่าพระเจ้ากือนา มีส่วนสำคัญกับการสร้างพระธาตุดอยสุเทพเป็นอย่างมาก เพราะเป็นพระราโชบายของท่าน ที่ต้องการนำพระพุทธศาสนาเข้าไปผสมผสานกับความเชื่อดั้งเดิมคือ การนับถือผี นับเป็นจุดเริ่มต้นให้คนหันมานับถือศาสนาพุทธมากยิ่งขึ้น ด้วยความร่มรื่นของพันธุ์ไม้ป่า ทำให้วัดลาผาด เป็นสถานที่แห่งความเพียรของพระภิกษุรูปหนึ่ง ในประ วัติวัดอุโมงค์เถระจันทน์ กล่าวว่า พระมหาเถระอภัยสาระทะ ได้จาริกธุดงค์มาปฏิบัติกัมฎฐานอยู่ที่วัดร้างแห่งหนึ่งบริเวณเชิงดอยสุเทพ (สันนิษฐานว่าคือบริเวณวัดผาลาดในปัจจุบัน) จนสำเร็จอรหันต์เป็นสังฆ ราชองค์แรกของล้านนา ก็มีมูลเหตุมาจากความเพียรของท่าน

เช่นเดียวกับสมัยหลังเมื่อล้านนา กลายเป็นดินแดนหอมหวานแห่งการค้าไม้ ทำให้มีพ่อค้าไม้จากพม่าเข้ามาอาศัยอยู่ในเชียงใหม่เป็นจำนวนมาก ก่อนที่คนจีนจะเข้ามามีบทบาทสำคัญต่อการค้าของเชียง ใหม่เมื่อราวร้อยกว่าปีที่ผ่านมา พ่อค้าชาวพม่าเหล่านั้น เป็นคนที่เคร่งครัดศรัทธาต่อพุทธศาสนาเป็นอย่างมาก เมื่อร่ำรวยจากการค้าไม้ ก็มักหาเวลามาสร้างวัด ทำนุบำรุงศาสนา ดังนั้นเราจึงพบเห็นศิลป กรรมของพม่าเกลือนกราดอยู่ตามวัดทั่วไปในเชียงใหม่ เช่นเดียวกับศาลาวัดผาลาด ก็เป็นผลพวงจากแรงศรัทธาที่พ่อค้าชาวพม่าได้สร้างไว้ แต่น่าเสียดายที่คุณค่าทางสถาปัตยกรรมได้ผุพังไปตามกาลเวลา

มีเรื่องเล่าว่าในสมัยก่อนที่ครูบาศรีวิชัย นักบุญแห่งล้านนา จะสร้างทางรถยนต์ขึ้นไปดอยสุเทพนั้น ผู้ที่ต้องการจะขึ้นไปเที่ยวหรือไปนมัสการองค์พระธาตุดอยสุเทพ จะใช้วิธีเดินเท้าจากเชิงดอยด้านถนนสุเทพขึ้นไป ว่ากันว่าใช้เวลาประมาณ 2 – 3 ชั่วโมง ปีนป่ายไปตามทางลาดชันลัดเลาะไปตามน้ำตกห้วยแก้ว คนที่มีเงินก็อาจนั่งแคร่หรือเสลี่ยงหาบกันขึ้นไป ระหว่างทางจะต้องผ่านหอพระพุทธรูปที่ศาลาผาลาด ปัจจุบันยังคงมีเส้นทางเดินและสะพานอิฐโบราณเหลือให้เห็นอยู่ปี พ.ศ.2477 หลังจากที่ครูบาศรีวิชัยได้ทำพิธีลงจอบแรกสร้างถนนขึ้นสู่วัดพระธาตุดอยสุเทพ อันมี พล.ต.เจ้าแก้วนวรัฐ เจ้าหลวงเชียงใหม่องค์สุดท้ายเป็นประธาน ใช้เวลาในการก่อสร้าง 5 เดือนกับ 22 วัน เป็นการย่นระยะเวลาในการเดินทางขึ้นไปสู่วัดพระธาตุดอยสุเทพ ได้ไม่เกินครึ่งชั่วโมง ความสำคัญของวัดผาลาดจากที่เคยเป็นเส้นทางเดินผ่านไปยังวัดพระธาตุดอยสุเทพ ก็ค่อยลดบทบาทลง

วัดผาลาด ผ่านวันเวลาแห่งการเป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ ในการมุ่งหาแสวงธรรมของพระภิกษุและผู้คนมารุ่นแล้วรุ่นเล่า การได้มีโอกาสมาประทับความทรงจำ และนึกย้อนถึงเรื่องราวในอดีต ทำให้ผมมองเห็นคุณ ค่าแห่งศรัทธาและความเพียรที่คนในอดีตสร้างเอาไว้ นึกในใจว่าวันข้างหน้าถ้ามีเวลา แค่ขับรถขึ้นมาจากเชิงดอยสุเทพเพียงอึดใจ มาชื่นชมความร่มรื่นของผืนป่า และสถานที่ศักดิ์สิทธิ์สักครึ่งค่อนวันแล้ว กลับ ก็นับว่าคุ้มค่า แถมได้กราบพระพุทธรูปในโบสถ์ไม้ และเดินเที่ยวชมหอพระพุทธรูปผาลาด อันเป็นที่เดียวกับที่พระมหาเถระอภัยสาระทะ เคยมาปฏิบัติกัมฎฐานจนสำเร็จเป็นอรหันต์

เท่านี้ก็ปลอดโปร่งโล่งใจ จากความสับสนวุ่นวายในเมืองได้ เลยนึกบ่นกับตัวเองในใจว่า รู้อย่างนี้มาเที่ยวเสียตั้งนานแล้ว บางทีสิ่งที่ใกล้ตาแต่ทำไมไกลใจเหลือเกิน นี่อยู่ใกล้เกลือแต่มั่วหลงไปกินด่างอยู่ได้ไง