การทอผ้าตีนจกของเมืองลองนั้นไม่ปรากฏหลักฐานแน่ชัดว่ามีจุดเริ่มต้นเมื่อใด แต่เชื่อว่ามีมายาวนานกว่า 200 ปี โดยอ้างอิงจากหลักฐานภาพถ่ายของเจ้านายฝ่ายหญิงเมืองแพร่ในช่วงก่อนปี พ.ศ. 2445 ซึ่งปรากฏว่าผ้าซิ่นมักมีเชิงซิ่นเป็นผ้าตีนจก เชื่อว่าน่าจะเป็นผลงานของช่างทอผ้าจากเมืองลอง อีกหนึ่งหลักฐานสำคัญคือภาพจิตรกรรมฝาผนังที่วัดเวียงต้า ตำบลเวียงต้า อำเภอลอง ซึ่งเป็นผลงานของช่างพื้นบ้านในอดีต ภาพเหล่านี้แสดงถึงวิถีชีวิตและการแต่งกายของชาวเมืองลองในสมัยนั้น โดยพบว่าผ้าซิ่นที่ผู้หญิงในภาพสวมใส่มีลักษณะเป็นซิ่นตีนจก การทอผ้าตีนจกในอดีตมักทำขึ้นเพื่อใช้ในครอบครัวในโอกาสพิเศษหรือใช้ในพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น งานบุญ งานแต่งงาน รวมถึงใช้เป็นผ้าคลุมศพสำหรับตัวเอง
ผ้าตีนจกเมืองลองมีเอกลักษณ์โดดเด่นในเรื่องลวดลายและสีสัน ซึ่งมีความงดงามและประณีต บางผืนใช้เวลาทอถึงหลายปี ลวดลายเหล่านี้สะท้อนความเชื่อและวัฒนธรรมของผู้คนในท้องถิ่น เช่น ลายนกคู่กินน้ำ ลายสำเภาลอยน้ำ ลายดอกหมากและลายขอเครือ เป็นต้น
ลักษณะลวดลายของผ้าตีนจกเมืองลอง
ลวดลายของผ้าตีนจกเมืองลองแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ ได้แก่
- ลายหลัก
ลายดอก เช่น ลายนกคู่กินน้ำ ลายนกแยงเงา ลายดอกจัน ลายหม่าขนัด (ลายสับปะรด)
ลายต่อเนื่อง เช่น ลายใบผักแว่น ลายโคมและช่อน้อยตุงชัย ลายโก้งเก้งซ้อนนก - ลายประกอบ
ลายย่อยหรือองค์ประกอบที่เสริมให้ผ้ามีความสมบูรณ์ โดยลายเหล่านี้ได้แรงบันดาลใจจากธรรมชาติ เช่น รูปทรงพืช สัตว์ รูปทรงเรขาคณิต หรือการประยุกต์ลวดลาย
การสืบทอดงานทอผ้าตีนจกเมืองลอง
หนึ่งในบุคคลสำคัญที่อนุรักษ์และพัฒนางานทอผ้าตีนจกคือ นางประนอม ทาแปง ศิลปินแห่งชาติ พ.ศ. 2553 สาขาทัศนศิลป์ (ประณีตศิลป์ – ศิลปะผ้าทอ) นางประนอมได้รับการถ่ายทอดความรู้จากนางยวง อุปถัมภ์ ผู้เป็นป้า ซึ่งเป็นช่างทอผ้าที่เชี่ยวชาญ เธอได้สืบทอดและพัฒนาลวดลายจากรูปแบบดั้งเดิมให้มีความหลากหลายและสวยงามยิ่งขึ้น นางประนอมยังเป็นนักอนุรักษ์ที่ดูแลการทอผ้าตั้งแต่การปลูกฝ้าย ปลูกคราม ย้อมสีธรรมชาติ ไปจนถึงการออกแบบตัดเย็บ เธอได้สร้างรายได้และกระตุ้นเศรษฐกิจในชุมชนอย่างยั่งยืน ทำให้ผ้าตีนจกเมืองลองยังคงเป็นมรดกทางวัฒนธรรมที่ทรงคุณค่ามาจนถึงปัจจุบัน
รูปภาพและแหล่งข้อมูล
กรมส่งเสริมวัฒนธรรม http://www.culture.go.th/culture_th/ewt_news.php?nid=5844&filename=in
การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) สำนักงานแพร่
ร่วมแสดงความคิดเห็น