ย้อนอดีตสู่ต้นกำเนิดของ “กว๊านพะเยา” ทะเลสาบน้ำจืดขนาดใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ และแหล่งน้ำสำคัญของจังหวัดพะเยา ก่อนจะมาเป็นแหล่งท่องเที่ยวชื่อดังและทรัพยากรน้ำที่สำคัญในปัจจุบัน
กว๊านพะเยา ความหมายและกำเนิด
คำว่า “กว๊าน” เป็นสำเนียงถิ่นล้านนาที่เพี้ยนมาจากคำว่า “กว้าน” ซึ่งมีความหมายว่า “รวบรวม” ในภาษากลุ่มไทยลาว อีกทั้งยังใช้เรียกศาลากลางบ้าน หอประชุม หรือตำแหน่งขุนนางในอดีต ที่พะเยา “กว๊าน” ใช้หมายถึงหนองน้ำขนาดใหญ่ พบเฉพาะในพื้นที่ล้านนา และมีการเรียก “กว๊านพะเยา” เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวของจังหวัดนี้
ในอดีตพื้นที่ของกว๊านพะเยาคือหนองน้ำธรรมชาติในเขตลุ่มน้ำแม่อิง ซึ่งมีลำรางและร่องน้ำไหลเชื่อมถึงกัน หลักฐานจากปี พ.ศ. 2462 ระบุว่า “หนองกว๊าน” เคยแบ่งออกเป็นสองส่วน คือ “กว๊านหลวง” และ “กว๊านน้อย” โดยมีลำรางเชื่อมถึงกัน บริเวณโดยรอบเป็นป่าไผ่และพื้นที่ลุ่มต่ำ
เปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่จากหนองธรรมชาติสู่อ่างเก็บน้ำ
ก่อนปี พ.ศ. 2484 หนองกว๊านยังเป็นแหล่งน้ำที่ขึ้นอยู่กับฤดูกาล ฤดูฝนจะมีน้ำท่วมเต็มพื้นที่ แต่ฤดูแล้งน้ำจะเหือดแห้ง จนชาวบ้านต้องขุดบ่อน้ำเพื่อใช้ในการอุปโภคบริโภค อย่างไรก็ตาม การขาดแคลนน้ำกลายเป็นปัญหาสำคัญที่ส่งผลกระทบต่อการดำรงชีวิตในเมืองพะเยา
เพื่อแก้ไขปัญหานี้ ในช่วงปี พ.ศ. 2482-2484 ราชการได้ดำเนินการสร้างประตูน้ำและทำนบกั้นน้ำบริเวณลำน้ำแม่อิง ทำให้พื้นที่หนองกว๊านย่อยๆ รวมตัวกันกลายเป็นอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ และเปลี่ยนชื่อเป็น “กว๊านพะเยา”
น้ำในกว๊านพะเยามาจากการไหลรวมตัวของลำห้วยและลำน้ำจากเทือกเขาผีปันน้ำทางตะวันตกของจังหวัด เช่น ดอยขุนแม่ต๊ำ ดอยหลวง และลำห้วยต่างๆ ทำให้พื้นที่เฉลี่ยของกว๊านพะเยาเพิ่มขึ้นเป็นประมาณ 17-18 ตารางกิโลเมตร หรือมากกว่า 10,000 ไร่
บทบาทของกว๊านพะเยาในปัจจุบัน
หลังการจัดการน้ำอย่างเป็นระบบ ปริมาณน้ำในกว๊านพะเยาเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง จนสามารถสนับสนุนการประปาส่วนภูมิภาคตั้งแต่ปี พ.ศ. 2501 เป็นต้นมา และกว๊านพะเยายังกลายเป็นแหล่งเพาะพันธุ์สัตว์น้ำจืดที่สำคัญของกรมประมง
นอกจากนี้ กว๊านพะเยายังเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่มีชื่อเสียง ด้วยทัศนียภาพอันงดงาม และความสำคัญทางวัฒนธรรมที่สะท้อนถึงวิถีชีวิตของชาวพะเยาในอดีต เพลง “กว๊านพะเยา” ที่แต่งโดยสุรพล สมบัติเจริญ และชาลี อินทรวิจิตร ยังคงเป็นบทเพลงที่ถ่ายทอดความงดงามของสถานที่แห่งนี้
ที่มา : https://www.silpa-mag.com/history/article_39230 , https://www.silpa-mag.com/history/article_52374
ADVERTISEMENT
ร่วมแสดงความคิดเห็น