ที่อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย ชาวบ้านส่วนใหญ่ดำรงชีวิตด้วยการเกษตร โดยเฉพาะการทำนา ซึ่งเป็นอาชีพที่สืบทอดกันมาแต่โบราณ ควายจึงเป็นส่วนสำคัญในวิถีชีวิตของชาวนา ไม่เพียงแต่เป็นสัตว์เลี้ยง แต่ยังเปรียบเสมือนแรงงานคู่ใจที่ช่วยให้การเพาะปลูกเป็นไปได้อย่างราบรื่น จนเกิดคำกล่าวที่ว่า “มีนาก็ต้องมีควาย มีควายก็มีนา” สะท้อนถึงความสัมพันธ์อันแน่นแฟ้นระหว่างคนกับควายในสังคมเกษตรกรรม
ในอดีต ก่อนที่จะนำควายมาใช้งาน ชาวนาต้องใช้แรงขุดดินด้วยจอบ ซึ่งใช้เวลานานและทำได้ไม่ทั่วถึง จึงเกิดแนวคิดนำควายมาช่วยไถนา ทำให้ผลผลิตมีประสิทธิภาพมากขึ้น เมื่อหมดฤดูไถหว่านแล้ว ชาวนาจะจัดพิธีกรรมที่เรียกว่า “พิธีสู่ขวัญควาย” ซึ่งเป็นการแสดงความขอบคุณและขอขมาต่อควายที่ช่วยตรากตรำทำงานหนักตลอดปี
พิธีกรรมนี้จัดขึ้นในช่วง เดือน 9 ตามปฏิทินล้านนา ซึ่งเป็นช่วงเวลาหลังฤดูเก็บเกี่ยว โดยเจ้าของควายจะนำควายไปอาบน้ำ ทำความสะอาดร่างกาย และให้กินหญ้าสดที่ดีที่สุด จากนั้นจึงทำพิธีบายศรีสู่ขวัญเพื่อขอให้ควายแข็งแรง ปลอดภัย และไม่มีโรคภัยไข้เจ็บ ในระหว่างพิธีจะมีการจัดพานบายศรีที่ประกอบด้วย ข้าวเหนียว ไข่ต้ม กล้วย ดอกไม้ ธูปเทียน และเครื่องสังเวยอื่นๆ เช่น น้ำขมิ้น น้ำส้มป่อย เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของความบริสุทธิ์และการขอขมา
ในขณะที่ผู้ทำพิธีสวดมนต์และกล่าวคำขอพร เจ้าของควายจะนำด้ายขาวมาผูกที่ขาของควาย ซึ่งเปรียบเสมือนการมอบสิริมงคลแก่สัตว์ที่เปรียบได้กับสมาชิกในครอบครัว ควายตัวผู้จะได้รับเครื่องนุ่งห่มและธงตัวผู้ ขณะที่ควายตัวเมียจะได้รับธงตัวเมียเป็นสัญลักษณ์แทนความเคารพและความรักที่เจ้าของมีให้แก่สัตว์ของตน
พิธีกรรมนี้สะท้อนให้เห็นถึงความเชื่อของชาวล้านนาเกี่ยวกับ “ขวัญ” ซึ่งเป็นสิ่งสำคัญที่อยู่คู่กับร่างกาย หากขวัญหายไป อาจทำให้เกิดเคราะห์ร้ายหรืออาการเจ็บป่วยได้ ดังนั้น การสู่ขวัญจึงเป็นการเรียกขวัญให้กลับคืนมาเพื่อสร้างขวัญและกำลังใจ ไม่ต่างจากพิธีสู่ขวัญของคนที่ทำในโอกาสสำคัญต่างๆ เช่น การบวช การแต่งงาน หรือการขึ้นบ้านใหม่ นอกจากนี้ พิธีกรรมยังแฝงไปด้วยคติสอนใจเกี่ยวกับความกตัญญูและความเมตตาต่อสัตว์ที่มีส่วนสำคัญต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์
แม้ว่าพิธีสู่ขวัญควายจะเป็นประเพณีที่สะท้อนถึงจิตวิญญาณของชาวนาไทยมาอย่างยาวนาน แต่ในปัจจุบันบทบาทของควายในภาคเกษตรกรรมลดลงอย่างมาก เนื่องจากมีการใช้เครื่องจักรกลเข้ามาแทนที่ ทำให้พิธีกรรมนี้ถูกจัดขึ้นน้อยลงและเสี่ยงต่อการสูญหาย อย่างไรก็ตาม ยังมีบางพื้นที่ที่พยายามฟื้นฟูและอนุรักษ์ประเพณีนี้เพื่อให้คนรุ่นใหม่ได้เรียนรู้ถึงภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ
พิธีสู่ขวัญควายจึงไม่ได้เป็นเพียงแค่พิธีกรรมทางศาสนาและความเชื่อ แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของ ความเคารพต่อธรรมชาติ ความกตัญญู และวิถีชีวิตที่เรียบง่ายของคนไทยในอดีต ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบสานต่อไป
ที่มา : http://m-culture.in.th/album/193405/%E0%B8%9E%E0%B8%B4%E0%B8%98%E0%B8%B5%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%A3%E0%B8%A1%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%82%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A2 , http://m-culture.in.th/album/102894 รูปภาพจาก : https://web2012.hrdi.or.th/activities/detail/2117/%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%9E%E0%B8%93%E0%B8%B5%E0%B8%AA%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%82%E0%B8%A7%E0%B8%B1%E0%B8%8D%E0%B8%84%E0%B8%A7%E0%B8%B2%E0%B8%A2/
ร่วมแสดงความคิดเห็น