เครื่องเขินล้านนา ศิลปะพื้นถิ่นแห่งวิถีชีวิตและฐานะทางสังคม
“เครื่องเขิน” หนึ่งในภูมิปัญญางานฝีมือพื้นถิ่นของชาวล้านนา ได้รับการยกย่องว่าเป็นทั้งศิลปะและสัญลักษณ์แห่งฐานะทางสังคม แม้คำว่า “เครื่องเขิน” จะไม่ได้ปรากฏในภาษาพื้นถิ่นดั้งเดิมของเชียงใหม่ แต่คาดว่าคำนี้ถูกบัญญัติขึ้นโดยข้าราชการหรือชาวภาคกลางที่เข้ามายังภาคเหนือเมื่อราว 100 ปีก่อน ซึ่งสะท้อนถึงการหลอมรวมวัฒนธรรมระหว่างส่วนกลางกับท้องถิ่น ทั้งนี้ เครื่องเขินคือมรดกที่สืบทอดมาอย่างยาวนานโดยชาวเชียงใหม่ที่มีเชื้อสายไทเขิน เครื่องเขินศิลปะจากธรรมชาติสู่ของใช้ในชีวิตประจำวันเครื่องเขินคือภาชนะหรือของใช้ที่มีโครงสร้างภายในทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ หวาย หรือไม้จริง ซึ่งเคลือบด้วยยางรักจากต้นรักสีดำมันเงา การเคลือบด้วยยางรักไม่เพียงแต่เพิ่มความแข็งแรงทนทาน แต่ยังกันน้ำและความชื้นได้ดี นอกจากนี้ ผิวของเครื่องเขินยังมีความเงางามและสามารถปรับแต่งเป็นพื้นผิวลวดลายต่าง ๆ ได้ ทำให้เพิ่มความสวยงามยิ่งขึ้น คุณสมบัติพิเศษของเครื่องเขิน คือมีน้ำหนักเบาและยืดหยุ่น ไม่แตกหักง่ายเหมือนเครื่องปั้นดินเผา เหมาะกับวิถีชีวิตของชาวล้านนาที่อาศัยในเรือนเครื่องผูก ซึ่งมีโครงสร้างส่วนใหญ่เป็นไม้ไผ่และเน้นความเรียบง่าย เครื่องเขินจึงกลายเป็นส่วนสำคัญในวิถีชีวิต ไม่ว่าจะเป็นขันโตก หีบผ้า หรือกล่องเก็บของมีค่า ภาชนะบ่งบอกฐานะและเกียรติยศของเจ้าของบ้านนอกเหนือจากการใช้งานในชีวิตประจำวัน เครื่องเขินยังเป็นสัญลักษณ์ของฐานะทางสังคมในอดีต หีบผ้าของเจ้าบ่าวที่มีลวดลายวิจิตรสวยงาม แสดงถึงความมั่งคั่งของครอบครัวฝ่ายชาย ขันหมากที่ประดับประดาอย่างสวยงาม บ่งบอกถึงความประณีตและรสนิยมของเจ้าของบ้าน เครื่องเขินจึงกลายเป็นสมบัติที่เจ้าของบ้านใช้แสดงฐานะ และความภาคภูมิใจในสังคมล้านนา เครื่องเขินยังมีบทบาทสำคัญในพิธีกรรมบูชาผีบรรพบุรุษ เช่น ฟ้อนผีมด ผีเม็ง ซึ่งเป็นพิธีกรรมเซ่นไหว้ผีประจำตระกูล ในแต่ละพิธี ญาติพี่น้องในสายตระกูลเดียวกันจะนำขันดอก ขันไหว้ หรือภาชนะที่ใช้สำหรับเซ่นไหว้มารวมกันที่บ้านเจ้าภาพ ตระกูลใดมีเครื่องเขินที่สวยงามวิจิตร ก็จะได้รับการชื่นชมจากชุมชน ในทางกลับกัน หากไม่มีเครื่องเขินที่คู่ควร […]
