“เครื่องเขิน” หนึ่งในภูมิปัญญางานฝีมือพื้นถิ่นของชาวล้านนา ได้รับการยกย่องว่าเป็นทั้งศิลปะและสัญลักษณ์แห่งฐานะทางสังคม แม้คำว่า “เครื่องเขิน” จะไม่ได้ปรากฏในภาษาพื้นถิ่นดั้งเดิมของเชียงใหม่ แต่คาดว่าคำนี้ถูกบัญญัติขึ้นโดยข้าราชการหรือชาวภาคกลางที่เข้ามายังภาคเหนือเมื่อราว 100 ปีก่อน ซึ่งสะท้อนถึงการหลอมรวมวัฒนธรรมระหว่างส่วนกลางกับท้องถิ่น ทั้งนี้ เครื่องเขินคือมรดกที่สืบทอดมาอย่างยาวนานโดยชาวเชียงใหม่ที่มีเชื้อสายไทเขิน
เครื่องเขินศิลปะจากธรรมชาติสู่ของใช้ในชีวิตประจำวัน
เครื่องเขินคือภาชนะหรือของใช้ที่มีโครงสร้างภายในทำจากวัสดุธรรมชาติ เช่น ไม้ไผ่ หวาย หรือไม้จริง ซึ่งเคลือบด้วยยางรักจากต้นรักสีดำมันเงา การเคลือบด้วยยางรักไม่เพียงแต่เพิ่มความแข็งแรงทนทาน แต่ยังกันน้ำและความชื้นได้ดี นอกจากนี้ ผิวของเครื่องเขินยังมีความเงางามและสามารถปรับแต่งเป็นพื้นผิวลวดลายต่าง ๆ ได้ ทำให้เพิ่มความสวยงามยิ่งขึ้น
คุณสมบัติพิเศษของเครื่องเขิน คือมีน้ำหนักเบาและยืดหยุ่น ไม่แตกหักง่ายเหมือนเครื่องปั้นดินเผา เหมาะกับวิถีชีวิตของชาวล้านนาที่อาศัยในเรือนเครื่องผูก ซึ่งมีโครงสร้างส่วนใหญ่เป็นไม้ไผ่และเน้นความเรียบง่าย เครื่องเขินจึงกลายเป็นส่วนสำคัญในวิถีชีวิต ไม่ว่าจะเป็นขันโตก หีบผ้า หรือกล่องเก็บของมีค่า
ภาชนะบ่งบอกฐานะและเกียรติยศของเจ้าของบ้าน
นอกเหนือจากการใช้งานในชีวิตประจำวัน เครื่องเขินยังเป็นสัญลักษณ์ของฐานะทางสังคมในอดีต หีบผ้าของเจ้าบ่าวที่มีลวดลายวิจิตรสวยงาม แสดงถึงความมั่งคั่งของครอบครัวฝ่ายชาย ขันหมากที่ประดับประดาอย่างสวยงาม บ่งบอกถึงความประณีตและรสนิยมของเจ้าของบ้าน เครื่องเขินจึงกลายเป็นสมบัติที่เจ้าของบ้านใช้แสดงฐานะ และความภาคภูมิใจในสังคมล้านนา
เครื่องเขินยังมีบทบาทสำคัญในพิธีกรรมบูชาผีบรรพบุรุษ เช่น ฟ้อนผีมด ผีเม็ง ซึ่งเป็นพิธีกรรมเซ่นไหว้ผีประจำตระกูล ในแต่ละพิธี ญาติพี่น้องในสายตระกูลเดียวกันจะนำขันดอก ขันไหว้ หรือภาชนะที่ใช้สำหรับเซ่นไหว้มารวมกันที่บ้านเจ้าภาพ ตระกูลใดมีเครื่องเขินที่สวยงามวิจิตร ก็จะได้รับการชื่นชมจากชุมชน ในทางกลับกัน หากไม่มีเครื่องเขินที่คู่ควร ก็อาจถูกมองว่าไม่เจริญรุ่งเรืองหรือไม่มีฐานะในสังคม
ศิลปะเครื่องเขินจากพื้นถิ่นสู่มรดกทางวัฒนธรรม
แม้เครื่องเขินของจีนและญี่ปุ่นจะมีพัฒนาการในเชิงศิลปะที่ก้าวไกลและซับซ้อนกว่า แต่เครื่องเขินล้านนาก็ยังคงเอกลักษณ์ด้วยความเรียบง่ายแต่แฝงด้วยความงดงาม ความโดดเด่นนี้สะท้อนให้เห็นถึงภูมิปัญญาของชาวล้านนาในการสร้างสรรค์สิ่งของที่ผสานความงามและการใช้งานเข้าด้วยกันอย่างลงตัว
ในปัจจุบัน เครื่องเขินยังคงได้รับความนิยมในฐานะของสะสมที่ทรงคุณค่า และเป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรมล้านนา ซึ่งยังคงมีการถ่ายทอดฝีมือและภูมิปัญญานี้สู่คนรุ่นหลัง
มรดกที่ทรงคุณค่าของชาวล้านนา
เครื่องเขินล้านนาไม่ใช่เพียงแค่ภาชนะสำหรับการใช้งานทั่วไปเท่านั้น แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของศิลปะ วัฒนธรรม และฐานะทางสังคมที่สืบทอดกันมายาวนาน เครื่องเขินสะท้อนให้เห็นถึงรากเหง้าทางวัฒนธรรมและความเป็นอยู่ของชาวล้านนา ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบสานต่อไปในอนาคต
ที่มา : คลังความรู้ล้านนา , สำนักงานพัฒนาพิงคนคร(องค์การมหาชน)
https://accl.cmu.ac.th/Knowledge/details/1740 https://pinkanakorn.or.th/knowledgebase/%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%82%E0%B8%B4%E0%B8%99/
ร่วมแสดงความคิดเห็น