ลำปาง จังหวัดเล็ก ๆ ในภาคเหนือที่โดดเด่นด้วยเอกลักษณ์ “รถม้า” ซึ่งกลายเป็นสัญลักษณ์ที่ใครหลายคนกล่าวว่า “หากมาเที่ยวลำปางแล้วไม่ได้สัมผัสรถม้า ถือว่ามาไม่ถึง” รถม้าลำปางไม่เพียงสะท้อนถึงวิถีชีวิตในอดีต แต่ยังเป็นตัวแทนประวัติศาสตร์การคมนาคมที่มีความสำคัญต่อเมืองเขลางค์นครมากว่า 100 ปี
กำเนิดรถม้าในประเทศไทย
แม้ไม่มีหลักฐานชัดเจนว่า “รถม้า” เข้ามาในประเทศไทยเมื่อใด แต่สันนิษฐานว่าปรากฏขึ้นครั้งแรกในสมัย รัชกาลที่ 4 เมื่อการสร้างถนนเจริญกรุงเปิดโอกาสให้ชาวตะวันตกนำรถม้ามาใช้งาน ต่อมาในสมัย รัชกาลที่ 5 รถม้ากลายเป็นพาหนะที่นิยมในราชสำนัก โดยมีการจัดซื้อจากอังกฤษและสหรัฐอเมริกา รวมถึงการตั้ง “กรมอัศวราช” ขึ้นเพื่อดูแลรถม้าโดยเฉพาะ
จุดเริ่มต้นของรถม้าลำปาง
มีหลากหลายแนวทางที่นักวิชาการอธิบายถึงจุดกำเนิดของรถม้าลำปาง ดังนี้
- ยุคเจ้านรนันทไชยชวลิต (พ.ศ. 2424)
มีการบันทึกว่ารถม้าเริ่มใช้ในสมัยเจ้าหลวงนรนันทไชยชวลิต โดยใช้เป็นพาหนะส่วนตัวของเจ้านายเมือง ต่อมารถไฟที่เชื่อมโยงลำปางในปี พ.ศ. 2459 นำไปสู่การระบายรถม้าจากกรุงเทพฯ มายังลำปาง เพื่อใช้รับส่งผู้โดยสารระหว่างสถานีรถไฟกับตัวเมือง - ยุคเจ้าบุญวาทย์วงษ์มานิต (พ.ศ. 2450)
เจ้าผู้ครองนครลำปางคนสุดท้ายได้นำรถม้าเข้ามาใช้ส่วนตัว ก่อนที่ผู้ดูแลรถม้าชาวปากีสถานจะขยายกิจการสู่การให้บริการรถม้าเชิงพาณิชย์ โดยมีการฝึกสอนชาวลำปางให้ขับรถม้าและเลี้ยงดูม้า - กิจการป่าไม้ของชาวต่างชาติ
นักธุรกิจตะวันตกที่ดำเนินกิจการป่าไม้ในลำปางนำรถม้ามาใช้ในชีวิตประจำวัน และกลายเป็นสัญลักษณ์ของสถานะทางสังคมที่แพร่หลายในกลุ่มเจ้านายและผู้มีฐานะในลำปาง - การเปิดใช้เส้นทางรถไฟสายเหนือ (พ.ศ. 2459)
เมื่อรถไฟสายเหนือเปิดเดินรถถึงสถานีลำปาง รถม้ากลายเป็นพาหนะสำคัญในการเชื่อมต่อการเดินทางจากสถานีเข้าสู่ตัวเมืองและจังหวัดใกล้เคียง
วิวัฒนาการของรถม้าลำปาง
ในอดีต รถม้าถือเป็น “แท็กซี่” แห่งลำปางที่ให้บริการรับส่งผู้โดยสารในเมืองและย่านการค้า เช่น บริเวณสถานีรถไฟนครลำปาง โดยรถม้าแบบเปิดประทุนสองล้อมีขนาดใหญ่พอที่จะนั่งได้ 4 คน มีลักษณะคล้ายจักรยานสามล้อ แต่มีความสง่างามและแข็งแรงกว่า
อย่างไรก็ตาม หลัง สงครามโลกครั้งที่ 2 และการพัฒนาถนนสายหลัก เช่น ถนนพหลโยธิน ความเจริญของรถยนต์และพาหนะอื่นๆ ส่งผลให้รถม้าสูญเสียความนิยมไปทีละน้อย รถม้าที่เคยเป็นพาหนะหลักของชาวลำปางจึงค่อย ๆ เปลี่ยนบทบาทสู่การเป็นบริการสำหรับนักท่องเที่ยว
มรดกที่ยังคงอยู่
ปัจจุบัน “รถม้าลำปาง” ยังคงเป็นเสน่ห์สำคัญที่ดึงดูดนักท่องเที่ยวทั้งในและต่างประเทศ จากเอเชียถึงยุโรป โดยจุดให้บริการหลักอยู่ที่ บ้านวังหม้อ อำเภอเมืองลำปาง ซึ่งเป็นแหล่งโรงฝึกและโรงประกอบรถม้าที่สำคัญ
นายกสมาคมรถม้าลำปางเผยว่า สารถีส่วนใหญ่เป็นชาวลำปางโดยกำเนิด มีความผูกพันและพร้อมถ่ายทอดเรื่องราวเกี่ยวกับสถานที่ท่องเที่ยวต่าง ๆ แก่ผู้โดยสาร ทำให้การนั่งรถม้ากลายเป็นประสบการณ์พิเศษที่หาไม่ได้จากที่อื่น
“รถม้าลำปาง” ไม่ใช่แค่พาหนะ แต่เป็นสัญลักษณ์ที่สะท้อนถึงประวัติศาสตร์ วัฒนธรรม และวิถีชีวิตของชาวลำปาง ตราบใดที่คนยังมองเห็นคุณค่าและร่วมกันอนุรักษ์ รถม้าลำปางจะยังคงโลดแล่นเคียงคู่เมืองเขลางค์ต่อไป เป็นตำนานสองล้อที่ไม่อาจเลือนหายไปจากความทรงจำของชาวไทยและนักท่องเที่ยวทั่วโลก
ร่วมแสดงความคิดเห็น