พระธาตุแช่แห้ง โบราณสถานศักดิ์สิทธิ์คู่เมืองน่าน ตั้งตระหง่านบนเนินดอยภูเพียงแช่แห้ง ห่างจากตัวเมืองน่านเพียงไม่กี่กิโลเมตร องค์พระธาตุมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อชาวล้านนาในฐานะ พระธาตุประจำปีเถาะ ตามคติความเชื่อเรื่องการสักการะพระธาตุประจำปีเกิด ผู้ที่เกิดในปีนักษัตรนี้จึงนิยมเดินทางมาสักการะเพื่อความเป็นสิริมงคล นอกจากจะเป็นศูนย์กลางแห่งศรัทธา พระธาตุแช่แห้งยังเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สะท้อนถึงการเปลี่ยนผ่านของอิทธิพลทางศิลปกรรม ตั้งแต่ยุคที่เมืองน่านยังมีความสัมพันธ์แนบแน่นกับอาณาจักรสุโขทัย จนกระทั่งถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของล้านนา ซึ่งส่งผลต่อรูปแบบขององค์พระธาตุที่เห็นในปัจจุบัน
หลักฐานทางประวัติศาสตร์ระบุว่า พระธาตุแช่แห้งสร้างขึ้นในปี พ.ศ. 1896 โดย พญาการเมือง เจ้าผู้ครองเมืองปัว (เมืองน่านในยุคแรก) พระองค์ได้รับพระบรมสารีริกธาตุจากพระมหาธรรมราชาที่ 1 (พระยาลิไท) กษัตริย์แห่งอาณาจักรสุโขทัย ซึ่งทรงมอบให้เป็นพุทธบูชา หลังจากที่พญาการเมืองเดินทางไปช่วยสร้างวัดหลวงอภัยในเขตสุโขทัย ด้วยความสำคัญของพระบรมธาตุ พญาการเมืองจึงโปรดให้สร้างพระธาตุเพื่อบรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ณ ดอยภูเพียงแช่แห้ง ตามพงศาวดารกล่าวว่า พระพุทธเจ้าเคยเสด็จมาพักที่บริเวณนี้ และเสวยผลสมอที่แช่น้ำจนเปียกชุ่ม จึงเป็นที่มาของชื่อ “แช่แห้ง”
แม้จะไม่มีหลักฐานแน่ชัดเกี่ยวกับรูปแบบดั้งเดิมของพระธาตุแช่แห้งในช่วงแรกเริ่ม แต่จากบริบททางประวัติศาสตร์และศิลปกรรมของเมืองน่านในยุคนั้น นักวิชาการเชื่อว่าพระธาตุอาจได้รับอิทธิพลจากศิลปะสุโขทัย ซึ่งนิยมสร้างเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์หรือเจดีย์ช้างล้อม อย่างไรก็ตาม รูปแบบที่เห็นในปัจจุบันเป็นผลจากการบูรณะครั้งใหญ่ในยุคที่เมืองน่านตกอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านนา
เมืองน่านถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของล้านนาในช่วงรัชสมัยของ พญาติโลกราช (พ.ศ. 1993 – 2101) ซึ่งเป็นยุคที่ล้านนามีอำนาจรุ่งเรืองที่สุด การปกครองของล้านนานำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงทั้งในด้านการปกครอง วัฒนธรรม และศิลปกรรม พระธาตุแช่แห้งได้รับการบูรณะครั้งใหญ่ โดยมีการสร้างครอบทับเจดีย์เดิมให้มีลักษณะเป็น เจดีย์ทรงระฆังแบบล้านนา องค์พระธาตุมีความสูง 55.5 เมตร ตั้งอยู่บนฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสขนาดใหญ่กว้างด้านละ 22.5 เมตร ตัวองค์พระธาตุถูกบุด้วยแผ่นทองเหลืองจนเหลืองอร่ามโดดเด่น
โครงสร้างของพระธาตุแช่แห้งสะท้อนถึงอิทธิพลของศิลปะล้านนาอย่างชัดเจน ฐานเจดีย์เป็นฐานสี่เหลี่ยมซ้อนลดหลั่นกันสามชั้น ก่อนจะเปลี่ยนเป็นฐานทรงแปดเหลี่ยม รองรับองค์ระฆังทรงเพรียวแบบล้านนา บัลลังก์เป็นแท่นสี่เหลี่ยมย่อเก็จ ส่วนยอดมีปล้องไฉนขนาดเล็กและประดับฉัตรทอง อย่างไรก็ตาม รายละเอียดบางส่วน เช่น ลายบัวคว่ำบัวหงายบริเวณฐาน และลวดลายกลีบบัวที่ประดับตกแต่งบริเวณชั้นบัวรองรับองค์ระฆัง ได้รับอิทธิพลจากศิลปะพม่า ซึ่งถูกเพิ่มเติมเข้ามาภายหลังในช่วงที่ล้านนาอยู่ภายใต้การปกครองของพม่าในพุทธศตวรรษที่ 22-23
นอกจากองค์พระธาตุแล้ว บริเวณวัดพระธาตุแช่แห้งยังเป็นที่ตั้งของศาสนสถานที่สำคัญหลายแห่ง โดยเฉพาะ วิหารหลวง ซึ่งเป็นที่ประดิษฐาน พระเจ้าล้านทอง พระพุทธรูปปางมารวิชัยอันงดงามที่สุดองค์หนึ่งของเมืองน่าน ลักษณะของวิหารสะท้อนเอกลักษณ์ของสถาปัตยกรรมล้านนาอย่างชัดเจน หลังคาทรงซ้อนชั้นลดหลั่นกัน ด้านหน้าประดับลายนาคเกี่ยวกระหวัดกัน 8 หัว อันเป็นเอกลักษณ์ของศิลปะเมืองน่าน ภายในวัดยังมี วิหารพุทธไสยาสน์ วิหารพระเจ้าทันใจ รอยพระพุทธบาทจำลอง และเจดีย์ชเวดากองจำลอง ซึ่งเป็นศิลปะแบบพม่าที่ถูกสร้างเพิ่มเติมในภายหลัง
พระธาตุแช่แห้งยังเป็นศูนย์กลางของประเพณีที่สำคัญของเมืองน่าน งานหกเป็งนมัสการพระธาตุแช่แห้ง จัดขึ้นในวันขึ้น 11-15 ค่ำ เดือน 6 เหนือ (ประมาณเดือนมีนาคม) ซึ่งเป็นช่วงที่ผู้คนจากทั่วภาคเหนือหลั่งไหลมาทำบุญและร่วมพิธีกรรมทางศาสนา มีความเชื่อว่า “การชูธาตุ” หรือการสักการะพระธาตุแช่แห้งจะนำมาซึ่งความเจริญรุ่งเรือง ความเป็นสิริมงคล และความสุขในชีวิต”
แม้พระธาตุแช่แห้งจะมีจุดกำเนิดในยุคที่เมืองน่านยังมีสายสัมพันธ์กับอาณาจักรสุโขทัย แต่การเปลี่ยนแปลงทางการปกครองส่งผลให้ศิลปกรรมของพระธาตุถูกปรับเปลี่ยนตามอิทธิพลของล้านนาในช่วงหลัง การบูรณะหลายครั้งตลอดหลายศตวรรษทำให้โครงสร้างเดิมเลือนหายไป คงเหลือเพียงเค้าโครงของเจดีย์ล้านนาและองค์ประกอบบางส่วนที่สะท้อนอิทธิพลพม่า พระธาตุแช่แห้งจึงเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญ สะท้อนถึงพัฒนาการทางศิลปะที่เปลี่ยนแปลงไปตามยุคสมัย และยังคงเป็นศูนย์กลางแห่งศรัทธาของชาวเมืองน่านจวบจนปัจจุบัน
ที่มา : https://www.finearts.go.th/nanmuseum/view/26069-%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B9%81%E0%B8%8A%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%87 , https://noomsaotours.co.th/%E0%B8%82%E0%B9%89%E0%B8%AD%E0%B8%A1%E0%B8%B9%E0%B8%A5%E0%B8%97%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%B5%E0%B9%88%E0%B8%A2%E0%B8%A7/%E0%B9%83%E0%B8%99%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%97%E0%B8%A8/%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B8%9A%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%84%E0%B8%B9%E0%B9%88%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%99%E0%B9%88%E0%B8%B2%E0%B8%99…-%E0%B8%9E%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B8%98%E0%B8%B2%E0%B8%95%E0%B8%B8%E0%B9%81%E0%B8%8A%E0%B9%88%E0%B9%81%E0%B8%AB%E0%B9%89%E0%B8%87
ร่วมแสดงความคิดเห็น