ในอดีต เมื่อเส้นทางคมนาคมยังเป็นเพียงถนนดินลูกรัง และผู้คนต้องเดินทางด้วยเท้าเป็นหลัก “ฮ้านน้ำ” หรือ “ร้านน้ำ” เป็นสิ่งที่พบเห็นได้ทั่วไปตามบ้านเรือนในล้านนา ฮ้านน้ำเป็นหิ้งไม้ที่มีความสูงราว 80-100 เซนติเมตร ใช้สำหรับวางหม้อน้ำดื่ม พร้อมที่แขวนกระบวยซึ่งทำจากกะลามะพร้าว ตั้งอยู่บริเวณหน้าบ้านเพื่อให้ผู้สัญจรผ่านไปมาได้แวะดื่มดับกระหาย ถือเป็นสัญลักษณ์แห่งน้ำใจและความเอื้อเฟื้อของคนล้านนา
หม้อน้ำที่ใช้ในฮ้านน้ำทำจากดินเผา ซึ่งมีคุณสมบัติช่วยระบายความร้อน ทำให้น้ำภายในหม้อเย็นสดชื่นอยู่เสมอ บ่อยครั้งที่เราจะพบตะไคร่สีเขียวจับอยู่รอบหม้อ แสดงถึงความชุ่มชื้นและการใช้งานที่ต่อเนื่อง การแวะดื่มน้ำจากฮ้านน้ำจึงเป็นเรื่องปกติในวิถีชีวิตของผู้เดินทางในยุคนั้น หากบ้านใดมีน้ำใสสะอาดและเย็นชื่นใจ ก็มักจะได้รับคำชื่นชมและเป็นที่กล่าวขาน
ฮ้านน้ำกับความเชื่อทางศาสนา
นอกจากจะเป็นสิ่งอำนวยความสะดวกแก่ผู้เดินทางแล้ว ฮ้านน้ำยังแฝงไว้ด้วยความเชื่อทางศาสนา ชาวล้านนาเชื่อว่าการ “ตานน้ำ” หรือการให้ทานน้ำ เป็นบุญกุศลอันยิ่งใหญ่ เพราะน้ำเป็นสิ่งจำเป็นต่อชีวิต คำกล่าวโบราณว่า “ตานน้ำเป๋นเศรษฐี” สื่อถึงความเชื่อที่ว่าผู้ใดทำบุญด้วยน้ำ จะมีชีวิตราบรื่น เงินทองไหลมาเทมา ไม่ติดขัด ดังนั้น การตั้งฮ้านน้ำไว้หน้าบ้านจึงถือเป็นการสร้างบุญ เสริมความเป็นสิริมงคลให้กับครอบครัว
การเปลี่ยนแปลงของสังคมและการเลือนหายของฮ้านน้ำ
อย่างไรก็ตาม เมื่อสังคมเปลี่ยนแปลงไป การเดินทางด้วยเท้าถูกแทนที่ด้วยรถยนต์และมอเตอร์ไซค์ คนไม่จำเป็นต้องหยุดพักจิบน้ำระหว่างทางอีกต่อไป อีกทั้งแนวคิดเรื่องสุขอนามัยที่เข้มงวดขึ้น ทำให้การใช้กระบวยน้ำร่วมกันกลายเป็นสิ่งที่หลายคนหลีกเลี่ยง การซื้อน้ำดื่มขวดกลายเป็นเรื่องปกติ วัฒนธรรมฮ้านน้ำจึงค่อยๆ เลือนหายไป เหลือเพียงเป็นของตกแต่งหน้าบ้าน หรือวัตถุจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน
แม้ว่าฮ้านน้ำในรูปแบบดั้งเดิมจะจางหายไปจากชีวิตประจำวัน แต่จิตวิญญาณของมันยังคงอยู่ในน้ำใจของคนล้านนา ซึ่งยังคงให้ความสำคัญกับการช่วยเหลือและแบ่งปันกันอยู่เสมอ ไม่ว่าจะเป็นการตั้งตู้ปันสุข หรือการแจกจ่ายน้ำดื่มฟรีในช่วงเทศกาลสำคัญ ฮ้านน้ำอาจไม่ใช่เพียงแค่หม้อน้ำหน้าบ้านอีกต่อไป แต่มันกลายเป็นสัญลักษณ์ของความเมตตา ที่ยังคงหล่อเลี้ยงสังคมล้านนาให้เปี่ยมไปด้วยไมตรีจิตดังเช่นวันวาน
ที่มา : https://www.royalparkrajapruek.org/Knowledge/view/401 , http://m-culture.in.th/album/view/153382/
รูปภาพจาก : https://finearts.go.th/main/view/30477-%E0%B8%AE%E0%B9%89%E0%B8%B2%E0%B8%99%E0%B8%99%E0%B9%89%E0%B8%B3
ร่วมแสดงความคิดเห็น