“วัดต้นแหลง” วัดไตลื้อที่เก่าแก่ที่สุดในเมืองน่าน

วัดต้นแหลง เป็นวัดของชาวไตลื้อ อ.ปัว จ.น่าน ที่มีความสวยงามและเก่าแก่ที่สุด จนได้รับการยกย่องว่าเป็นวัดไตลื้อที่ยังคงสภาพทางสถาปัตยกรรมไทลื้อโบราณได้เป็นอย่างดี วัดแห่งนี้สร้างขึ้นเมื่อราวปี พ.ศ. 2127 โดยช่างชาวไตลื้อ ถือเป็นศิลปกรรมสกุลไตลื้อในยุคแรก ๆ ตัววิหารถูกรื้อแล้วสร้างใหม่ เนื่องจากสร้างอยู่ริมตลิ่งทำให้ในฤดูน้ำหลาก จึงถูกท่วมและพังทลายลง สันนิษฐานว่าวัดต้นแหล๋งน่าจะสร้างขึ้นสมัยกรุงสุโขทัยตอนปลาย เพราะลักษณะของหลังคาเป็นทรงสามชั้นมุงด้วยไม้ทั้งหมด นาคบนหลังคาเป็นนาคสามเศียรคล้าย ๆ กับนาคของประเทศลาวลักษณะเด่นทางสถาปัตยกรรมของวัดต้นแหลงอยู่ที่ตัววิหาร ซึ่งนักโบราณคดีต่างให้ความเห็นว่าได้รับวิวัฒนาการมาจากวิหารไม้หลังเดิม หลังคาทรงคุ่มลาดเอียง ต่อมาได้เกิดการชำรุดเนื่องจากปลวกแมลงและความชื้นจากดิน จึงต้องเปลี่ยนผนังใหม่เป็นผนังก่ออิฐ และเพิ่มช่องหน้าต่างขนาดเล็กขึ้น เพื่อให้แสงสว่างตัววิหาร เป็นอาคารรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้า บริเวณฐานชุกชีค่อนไปทางหลังวิหารสามารถเดินได้รอบ ฐานวิหารยกพื้นสูงประมาณ 1 เมตร ส่วนบริเวณกึ่งกลางพระวิหารมีประตูทางเข้าซึ่งเป็นประตูไม้เปิดปิดได้โดยเจาะรูผนังแกนหมุนเพื่อรับบานประตูขนาดใหญ่ ภายในวิหารยังคงกลิ่นไอแบบไตลื้อ สังเกตได้จากพระประธานซึ่งสร้างขึ้นตามแบบศิลปะไตลื้อ

ภายในวิหารไตลื้อวัดต้นแหลง มีศาสนใช้สอยประกอบกันได้แก่ ฐานชุกชี ธรรมมาสน์และอาสนสงฆ์ ซึ่งถือว่ามีพื้นที่น้อยมากเมื่อเทียบกับตัววิหารซึ่งเป็นอาคารแบบโล่ง สำหรับให้ชาวบ้านใช้ฟังธรรมเทศนา นอกจากนั้นบรรยากาศของวิหารวัดต้นแหลง ยังสลัว ๆ

เนื่องจากมีช่องสำหรับให้แสงเข้าน้อยมาก โดยเฉพาะพระประธานจะอยู่ความสลัวลางท่ามกลางความมึด นัยว่าเพิ่มความศักดิ์สิทธิ์ให้กับองค์พระมากขึ้น ในบรรยากาศยามเช้าแสงสว่างจะลอดผ่านเป็นลำพุ่งตรงจากประตูผ่านเสาวิหารที่เรียงกันเป็นทิวแถวตรงเข้าสู่องค์พระประธาน

ซึ่งลอยเด่นอยู่ท่ามกลางแสงสลัว ๆ ทึม ๆ อันทำให้ผู้พบเห็นเกิดความปิติศรัทธาขึ้นมาอย่างไม่รู้เนื้อรู้ตัว นอกจากนั้นความสวยงามของวิหารไตลื้อ วัดต้นแหลง อยู่บริเวณหน้าบันด้านนอก ซึ่งประดับด้วยไม้โปร่งเป็นรัศมีแฉกเล่นลวดลายสีสันสวยงาม เป็นความตั้งใจของช่างสกุลไตลื้อที่ต้องการสื่อให้เป็นความโดดเด่นทางศิลปะ รวมทั้งให้ผู้ผ่านไปมาเกิดความความสนใจจึงทำให้วิหารหลังนี้ดูแปลกกว่าวิหารทั่วไป ลักษณะหน้าบันของวัดประกอบด้วยตัวลำยองนาคและช่อฟ้าแบบพื้นบ้าน เป็นลักษณะเริ่มต้นของศิลปะตกแต่งแบบไตลื้อ การตกแต่งเชิงชายหรือชายน้ำด้วยไม้ซี่แหลมรอบ ๆ อาคาร บริเวณหลังคาวิหารมุงด้วยกระเบื้องไม้ แต่เดิมตามประวัติของวัดกล่าวว่าหลังคามีสภาพทรุดโทรม จึงได้ทำการมุงขึ้นใหม่เมื่อปี พ.ศ. 2499 ซึ่งช่างได้ทำแบบพื้นบ้านอาจจะไม่สวยงามเหมือนงานช่างของชาวไตยวน ทว่าก็เป็นงานศิลปกรรมที่แท้จริงแบบไตลื้อที่มีความเชื่อเกี่ยวกับศาสนาของพวกเขา
บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง