พระเจ้าตนหลวง วัดศรีโคมคำพะเยา

พระเจ้าตนหลวง วัดศรีโคมคำ เป็นพระพุทธรูปเก่าแก่คู่บ้านคู่เมืองพะเยามาช้านาน ตำนานการก่อสร้างพระเจ้าตนหลวงกล่าวไว้ว่า ในสมัยพุทธกาลพระสัมมาสัมพุทธเจ้าได้เสด็จมาประทับฉันภัตตาหารที่ริมกว๊านแห่งนี้ เมื่อฉันภัตตาหารเสร็จ พระอานนท์จึงรับบาตรลงไปตักน้ำ ปรากฏว่ามีพยานาคขึ้นมาสำแดงฤทธิ์ จนสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า ต้องเสด็จมาแสดงปาฏิหาริย์ เนรมิตพระวรกายให้สูงใหญ่เท่าพระพุทธเจ้ากะกุสันธะและตรัสเล่าเรื่องความเป็นมาของหนองน้ำแห่งนี้ พญานาคจึงยอมถวายน้ำและเกิดสรัทธาที่จะช่วยสืบทอดพระพุทธศาสนาต่อไป โดยรับที่จะสร้างพระพุทธรูปองค์ใหญ่เท่าพระวรกายพระพุทธเจ้ากะกุสันธะถวาย ณ ริมหนองน้ำ ซึ่งปัจจุบันก็คือ พระเจ้าตนหลวง

พระเจ้าตนหลวงเป็นพระพุทธรูปที่สง่างามเป็นที่เคารพศรัทธาของชาวพะเยาและชาวล้านนา พระองค์นี้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ.2034-2067 มีหน้าตักกว้าง 16 เมตร สูง 18 เมตร นับเป็นพระพุทธรูปศิลปะเชียงแสน ที่สูงใหญ่ที่สุดในดินแดนล้านนา ประดิษฐานอยู่ภายในวิหาร หลวงวัดศรีโคมคำ ในวันวิสาขบูชาทุกปีจะมีประเพณีนมัสการพระองค์หลวงเดือนแปดเป็ง

วัดศรีโคมคำ หรือ วัดพระเจ้าตนหลวง เดิมชื่อว่าวัดทุ่งเอี้ยง ตรงอยู่ริมฝั่งกว๊านพะเยาบริเวณที่เคยเป็นหนองเอี้ยงมาก่อน วัดนี้สร้างขึ้นในสมัยที่พระยอดเชียงรายครองเมืองเชียงใหม่เมื่อประมาณ พ.ศ.2034 และสร้างแล้วเสร็จในสมัยของพระแก้วเมือง วัดศรีโคมคำได้ชื่อ ว่าเป็นวัดสำคัญประจำเมืองพะเยามาตลอด ในสมัยที่ล้านนาถูกปกครองโดยพม่า ชาวเมืองพะเยาได้อพยพหนีภัยสงครามไปอยู่ที่เมืองลำปาง ปล่อยให้บ้านเมืองและวัดวาอารามต่าง ๆ ถูกทิ้งร้าง

กระทั่งสมัยรัตนโกสินทร์ มีการขับไล่พม่าออกจากล้านนาได้สำเร็จ ชาวเมืองพะเยาจึงทำการกอบกู้บ้านเมืองขึ้นอีกครั้งโดยมีเจ้าหลวงวงศ์ เป็นผู้นำ ต่อมาชาวพะเยาและลูกหลานเจ้าหลวงวงศ์ได้ทำการบูรณะวัดศรีโคมคำขึ้นอีกครั้งหนึ่ง จนถึงสมัยเจ้าหลวงมหา ประเทศอุดรทิศ (ชัย ศีติสาร) เจ้าผู้ครองเมืองพะเยาองค์สุดท้ายได้ทำการรื้อวิหารพระเจ้าตนหลวงหลังเก่าที่สร้างมาแต่สมัยเจ้าหลวงวงศ์ ยังไม่ทันแล้วเสร็จทางรัฐบาลสยามได้ทำการเปลี่ยนแปลงการปกครองหัวเมืองพายัพ มีการตั้งเทศาภิบาลขึ้นมาปกครอง

โดยส่งหลวงสิทธิ ประศาสน์ขึ้นมาเป็นนายอำเภอเมืองพะเยาคนแรก เจ้าหลวงมหาประเทศอุดรทิศร่วมกับหลวงสิทธิประศาสน์พร้อมด้วยประชาชนชาวพะเยา จึงได้ทำการบูรณะวิหารพระเจ้าตนหลวงวัดศรีโคมคำขึ้น มีพระครูศรีวิราชวชิรปัญญา เจ้าคณะแขวงพะเยา ไปอาราธนาครูบาเจ้าศรีวิชัย นักบุญแห่งล้านนาจากเมืองลำพูนมา อำนวยการก่อสร้างวิหารพระเจ้าตนหลวง เมื่อเดือนมกราคม ปี พ.ศ. 2465 ซึ่งเป็นวิหารพระเจ้าตนหลวงหลังปัจจุบัน

บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง