“ของเล่นบะเก่า” คนล้านนา

เด็ก ๆ และผู้เฒ่าผู้แก่บ้านป่าแดด ในจังหวัดเชียงรายรู้จักการทำของเล่นพื้นบ้านมานานแล้ว ไม่ว่าจะเป็นกัมปี้ กำหมุน ลิงไต่ราว รวมไปถึงของเล่นประเภทงู กบ ปลาที่สานจากไม้ไผ่ สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่ทยอยออกมาจากความทรงจำของคนเฒ่าคนแก่ที่รวมกลุ่มกันภายใต้ชื่อ “กลุ่มคนเฒ่าคนแก่” ทำของเล่นที่เคยเล่นเมื่อเยาว์วัย

นอกจากรอยยิ้ม เสียงหัวเราะและความสุขที่คืนกลับมาถมความเหงาในใจแล้ว ขอฃเล่นเด็กเหล่านี้ยังช่วยเชื่อมโยงเด็ก ๆ ให้กลับมาใกล้ชิดปู่ย่าตายายอีกด้วย

เมื่อพูดถึงของเล่นพื้นบ้าน เด็กสมัยนี้น้อยคนนักที่จะรู้จัก ส่วนใหญ่แล้วเด็ก ๆ จะรู้จักของเล่นที่ผลิตขึ้นจากนวกรรมใหม่ อาทิ ปืนกลแสงเลเซอร์ เกมกด เครื่องบินไขลาน ตุ๊กตาบาร์บี้ หรือแม้แต่รถแข่งที่ใช้รีโมทบังคับที่กำลังฮิตให้หมู่เด็ก ๆ อย่างรถกระป๋อง เป็นต้น

หากมองย้อนกลับไปในอดีตสมัยปู่ย่าตายายทำของเล่นพื้นบ้านให้ลูกหลานเล่น ไม่ว่าจะเป็นม้าก้านกล้วย ก๊อบแก๊บที่ทำจากกะลามะพร้าว สิ่งเหล่านี้ล้วนมาจากภูมิปัญญาชาวบ้านทั้งสิ้น ปัจจุบันอาจเรียกได้ว่าของเล่นดังกล่าวไม่เหลือให้เด็กรุ่นหลังได้รู้จักกันเลย

สมัยก่อนเมื่อเวลาที่คนเฒ่าคนแก่นั่งทำของเล่นพื้นบ้าน จะมีลูกหลานมานั่งล้อมวงดู บรรยากาศความสัมพันธ์อันใกล้ชิดสนิทแนบแบบนี้ไม่มีให้เห็นอีกแล้ว กลายเป็นว่าลูกหลานห่างเหินคนเฒ่าคนแก่ เด็กรุ่นใหม่นิยมเข้าไปเที่ยวตามห้างสรรพสินค้าใช้จ่ายเงินทองแบบสุรุ่ยสุร่าย ปล่อยให้ปู่ย่าตายายต้องเหงาเดียวดายอยู่กับบ้าน

วันนี้ภาพของคนเฒ่าคนแก่บ้านป่าแดด อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงรายไม่โดดเดียวเหงาหงอยอีกต่อไป หากมีกิจกรรมสำคัญบางอย่างให้ทำ โดยมีกำลังใจเป็นเด็กเล็กลูกหลานคอยวิ่งเล่นอยู่ใกล้ ๆ ทั้งหมดนี้มีแรงหนุนสำคัญจากคนหนุ่มที่รักจะทำงานกับคนแก่อย่าง วีระพงษ์ กังวานนวกุล หนุ่มไฟแรงจากเมืองกรุงที่หันเหชีวิตเข้าสู่ชนบท พร้อมด้วยผู้ร่วมงานจำนวนหนึ่งจัดตั้งองค์กรเล็ก ๆ ที่ชื่อ “กลุ่มคนเฒ่าคนแก่” และ “กลุ่มพัฒนาเด็กและเยาวชน” ขึ้นภายในหมู่บ้าน

วีระพงษ์ กล่าวถึงสาเหตุที่ตนเองและเพื่อนไดมาทำงานกับผู้เฒ่าผู้แก่บ้านป่าแดดก็เพื่อจะส่งเสริมคุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ของชุมชนที่อยู่ห่างไกลในชนบท ส่งเสริมในด้านการจัดการศึกษาของเด็กและเยาวชนในท้องถิ่น นอกจากนั้นยังเป็นการส่งเสริมทางด้านศิลปวัฒนธรรมตลอดจนอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
“การจัดตั้งกลุ่มนี้ก็เพื่อจะเน้นตรงต้นแบบและปลายแบบ ต้นแบบก็คือคนเฒ่าคนแก่ ปลายแบบก็คือเด็กและเยาวชน ซึ่งเด็กในชนบทจะเรียนรู้ สัมพันธ์ใกล้ชิดกับคนเฒ่าคนแก่ซึ่งเป็นแบบอย่างที่ดีงาม และเป็นหลักสำคัญของครอบครัว การทำของเล่นพื้นบ้านเป็นการส่งเสริมให้คนเฒ่าคนแก่ได้พึ่งตนเอง ลดช่องว่างระหว่างสังคมระหว่างผู้สูงอายุกับบุคคลวัยอื่น”

ของเล่นพื้นที่ที่วีระพงษ์ได้ให้คนเฒ่าคนแก่บ้านทำมีอยู่หลายชนิด ไม่ว่าจะเป็นกังหันลม ซึ่งทำด้วยไม้ไผ่ เต่า ปลา งู ลิง รวมถึงสัตว์อีกสารพัดชนิดและอะไรอีกหลายอย่าง ซึ่งล้วนแล้วแต่ทำให้คนเฒ่าคนแก่รู้สึกเพลิดเพลินกับผลงานที่ประดิษฐ์ นับเป็นการสร้างสรรค์ความรู้สึกดี ๆ ภูมิใจที่สังคมยังเห็นคุณค่าของคนแก่ เป็นการอนุรักษ์รักษาภูมิปัญญาท้องถิ่นของตนเองเพื่อสังคมของคนต่างวัย

การเริ่มต้นทำโครงการนี้ครั้งแรกนั้นไม่ประสบความสำเร็จเท่าที่ควร เพราะการเข้าไปพบปะกับชาวบ้านได้สร้างความลำบากใจเป็นอย่างมาก อีกทั้งเขาเป็นคนต่างถิ่นที่เพิ่งเข้ามาอาศัยในหมู่บ้าน บางครั้งชาวบ้านอาจจะมองว่าเป็นพวกมิจฉาชีพ กว่าความพยายามจะสำเร็จลงได้ต้องใช้เวลาและความอดทนเป็นอย่างมาก ถึงเวลานี้กลุ่มคนเฒ่าคนแก่และกลุ่มพัฒนาเด็กและเยาวชน ได้กลายมาเป็นองค์กรที่สร้างเสริมคุณภาพชีวิตและความเจริญแก่ท้องถิ่น นอกจากนั้นแล้วการทำงานกับชาวบ้านก็คงไม่หยุดนิ่งอยู่เพียงเท่านี้ ในอนาคตยังมีโครงการหลายอย่างไม่ว่าจะเป็นด้านการส่งเสริมให้เยาวชนได้มีส่วนร่วมในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ การปลูกจิตสำนึกให้เด็กและเยาวชนรู้จักรักษาสิ่งแวดล้อม ที่ผ่านมาได้มีอาสาสมัครเข้าร่วมโครงการต้านภัยหนาว ซึ่งมีการมอบเครื่องนุ่งห่มให้กับชาวบ้านบนดอยวาวี มีการนำเด็กไปช่วยกำจัดขยะในเขตป่าชุมชน “ผมคิดว่าการทำงานกับเด็ก ๆ เป็นผลพลอยได้จากการทำงานกับผู้ใหญ่ จริง ๆ แล้วผมก็ยังคาดหวังลึก ๆ เหมือนกันครับ แต่คิดว่าเราคงจะสวนกระแสของเล่นปัจจุบันยากเหมือนกัน แต่ไป ๆ มา ๆ เด็กเขากลับตื่นเต้นมาก อาจเป็นเพราะว่าในครอบครัวก็มีการพูดถึงกัน พ่อแม่เองก็เคยเห็น เคยเล่นของเล่นเหล่านี้มาก่อน พอเห็นว่ามันกลับมาอีกทีก็พูดถึงให้ลูกฟัง มีรอยยิ้ม มีเสียงหัวเราะ..”

ในส่วนของคนเฒ่าคนแก่ได้มีการนำหมอและพยาบาลมาบริการตรวจสุจภาพฟรี เมื่อถึงเทศกาลสงกรานต์ก็มีการจัดพิธีรดน้ำดำหัวผู้เฒ่าผู้แก่และยังมีกิจกรรมอีกหลายอย่างที่สร้างความสัมพันธ์อันดีระหว่างชาวบ้านกับชุมชน
การเดินทางตามหาของเล่นพื้นบ้านที่บ้านป่าแดด หมู่บ้านเล็กในป่าใหญ่แห่งนี้ กลับไม่พบเพียงของเล่นพื้นบ้านหน้าตาแปลก ๆ ที่คนรุ่นใหม่ไม่เคยเห็นมาก่อนเกือบ 20 ชนิดเท่านั้น ทว่ายังพบบางสิ่งบางอย่างที่หวนกลับคืนมาด้วยนั่นก็คือ ความสุข ความผูกพัน รอยยิ้มและเสียงหัวเราะ

จักรพงษ์ คำบุญเรือง
[email protected]