สัมผัสรสกาแฟหอมกรุ่น เยือนดอกกาแฟบาน ณ ลานดอยช้าง

คอกาแฟหลายท่านที่เคยได้กลิ่นกาแฟหอมกรุ่นจากถ้วยกาแฟทุกเช้า จะมีน้อยคนที่รู้ว่ากาแฟมีดอกสีขาวสะอาดตา กลิ่นหอมหวนยวนใจ น่าหลงใหล หลังผลิดอกร่วงโรยไปแล้ว จะกลายเป็นเม็ดกาแฟที่นำมาผ่านกรรมวิธีการเก็บ ตาก คั่ว บด จนได้รสกาแฟที่หอมกรุ่นได้ดื่มกินกันทุกเช้า

จังหวัดเชียงราย มีการนำกาแฟมาปลูกตั้งแต่ปี พ.ศ.2516 โดยโครงการปลูกพืชทดแทนและพัฒนาเศรษฐกิจชาวไทยภูเขา ไทย/ สหประชาชาติ มีการทดลองปลูกพืชหลายชนิด มีวัตถุประสงค์สำคัญในการค้นหาพันธุ์พืชและสัตว์ มาทดแทนการปลูกและผลิตยาเสพติดฝิ่นของชาวไทยภูเขา และเพื่อการพัฒนาเศรษฐกิจของชาวไทยภูเขาอีกด้วย

ต่อมาในปี 2520 โครงการได้ขยายเวลาการดำเนินการต่อไปอีก 5 ปี โดยเปลี่ยนชื่อเป็นโครงการปลูกพืชทดแทนและการพัฒนาที่สูง จากโครงการดังกล่าว ได้มีการนำกาแฟพันธุ์อาราบิก้า (Arabica) มาปลูกทดแทนฝิ่น ซึ่งได้ผลดี ทำให้ปริมาณการผลิตฝิ่นลดลงไปมาก โดยมีการทดลองปลูก ณ พื้นที่มูลนิธิแม่ฟ้าหลวง ดอยตุง อ.แม่ฟ้าหลวง จ.เชียงราย และสถานีทดลองเกษตรที่สูงวาวี อ.แม่สรวย จ.เชียงราย พร้อมได้แจกจ่ายไปสู่เกษตรกร และชาวไทยภูเขา ได้ผลผลิตที่ดี เกษตรกรจึงสนใจปลูกกาแฟเพิ่มเป็นจำนวนมาก

เนื่องจากจังหวัดเชียงรายตั้งอยู่ทางตอนเหนือสุดของประเทศไทย ห่างจากกรุงเทพฯ 829 กิโลเมตร มีพื้นที่ทั้งสิ้น 7,298,981 ไร่ พื้นที่การเกษตร 2,704,292 ไร่ คิดเป็นร้อยละ 37.05 ของพื้นที่ทั้งหมด สภาพภูมิประเทศเป็นเทือกเขาสูง สูงจากระดับนํ้าทะเลประมาณ 1,500-2,000 เมตร ทำให้กาแฟซึ่งเป็นพืชที่สำคัญของจังหวัดเชียงราย
สามารถเติบโตและให้ผลผลิตได้ดีในพื้นที่สูง เพราะมีอากาศหนาวเย็นเกือบตลอดทั้งปีปัจจุบันจังหวัดเชียงราย มีพื้นที่ปลูกกาแฟทั้งหมด 39,391 ไร่ ผลผลิตประมาณ 3,500 ตัน/ปี แหล่งปลูกกาแฟสำคัญที่นักท่องเที่ยวสามารถมาเยี่ยมชม ได้แก่ บริเวณดอยช้าง ดอยวาวี อ.แม่สรวย บ้านพนาสวรรค์ ต.แม่สลองนอก อ.แม่ฟ้าหลวง บ้านปางขอน
ต.ห้วยชมภู อ.เมือง บ้านผาฮี้ ต.โป่งงาม อ.แม่สาย จ.เชียงราย

ความมหัศจรรย์ของกาแฟอยู่ที่ดอกกาแฟ มีลักษณะเป็นดอกเดี่ยวสมบูรณ์เพศ มีกลิ่นหอม มีกลีบดอก 4-9 กลีบ กลีบเลี้ยง 4 -5 ใบ มีเกสร 5 อัน รังไข่ 2 ห้อง แต่ละห้องมีไข่ 1 ใบ ผลกาแฟจึงมี 2 เมล็ด ดอกกาแฟจะออกดอกเป็นกลุ่ม ๆ ตรงโคนใบบน ข้อของกิ่งแขนงที่ 1, 2 หรือ 3 กลุ่มดอกแต่ละข้อมีดอก 2 -20 ดอก ขึ้นอยู่กับความอุดมสมบูรณ์
ของต้น ตาดอกออกจากกิ่งแขนงจากข้อที่อยู่ใกล้ลำต้นออกไปหาปลายกิ่งแขนง หากสวนกาแฟที่มีระบบการจัดการนํ้าที่ดี จะออกดอก สีขาวสดพร้อมกัน ส่งกลิ่นหอมไปทั่วทั้งดอย ดอกกาแฟมีระยะเวลาการออกดอกสั้นประมาณ 3 วัน

ความเป็นมาของกาแฟดอยช้าง สืบด้วยพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ที่ทรงต้องการยกระดับคุณภาพชีวิตของชาวไทยภูเขาให้มีความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นลดพื้นที่การปลูกฝิ่นและการทำไร่เลื่อนลอย ทรงมีพระราชดำริให้นำกาแฟอาราบิก้าและพืชเมืองหนาวมาปลูกทดแทน จึงเป็นจุดเริ่มต้นของกาแฟบ้านดอยช้างอันเลื่องชื่อ จากการคัดสรรสายพันธุ์กาแฟอาราบิก้า ตามโครงการพระราชดำริทำให้ได้สายพันธุ์กาแฟอาราบิก้าพันธุ์ดี เป็นกาแฟเกรดพิเศษ ที่ปลูกเฉพาะบริเวณบ้านดอยช้าง ตำบลวาวี ซึ่งมีความสูง 1,200-1,500 เมตร จากระดับนํ้าทะเล ทำให้ได้กาแฟที่มีรสชาติดียิ่งขึ้น ซึ่งเรียกว่ากาแฟที่ได้นี้ว่า Strictly Hard Bearn ซึ่งจะต้องใช้เวลาในการทำให้ผลสุกเพิ่มขึ้นจาก 4 เดือน เป็น 8 เดือน ผลกาแฟอาราบิก้าบ้านดอยช้างเมื่อสุกและนำมาผ่านกระบวนการคั่วและบดอย่างประณีต จะได้กาแฟที่มีกลิ่นหอม ชวนให้ดื่มทั้งยังมีรสชาติดี และ มีปริมาณคาเฟอีนตํ่าประมาณ 1.3 % ในบรรดากาแฟสายพันธุ์อาราบิก้าทั้งหมดนั้นพบว่า มีกาแฟเกรดพิเศษอยู่ไม่ถึง 10% ซึ่งกาแฟที่มีรสชาติเฉพาะ มีกลิ่นหอมมาก และมีความเป็นกรด (ผลไม้) ที่เหมาะสม ทำให้ดื่มแล้วรู้สึกชุ่มคอ ดื่มได้ตลอดเวลาเพราะมีปริมาณคาเฟอีนตํ่า ช่วยกระตุ้นให้เกิดความกระชุ่มกระชวย กาแฟเกรดพิเศษนี้มักเกิดขึ้นเฉพาะแหล่ง เป็นความลงตัวของสภาพพื้นที่ ส่วนใหญ่เป็นที่สูงกว่า 1,200 เมตร จากระดับนํ้าทะเล สภาพแวดล้อม ดิน อากาศ นํ้าและสายพันธุ์ซึ่งผสมกันอย่างเหมาะสม จึงเกิดเป็น กาแฟบ้านดอยช้าง อันเป็นเอกลักษณ์เฉพาะของกาแฟอาราบิก้าเมืองไทย

สุวิมล ธรรมวรรณ/ข่าวเชียงราย