“ปางมะโอ” หมู่บ้านในแอ่งกระทะ กลางหุบเขาเชียงดาว

“ปางมะโอ” เป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ ที่ซ่อนตัวอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ มีลักษณะคล้ายแอ่งกระทะ ถูกล้อมรอบด้วยภูเขาและป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์ มีบรรยากาศโดยรอบที่สดชื่นและเย็นสบายตลอดทั้งวัน

ชุมชนบ้านปางมะโอ ตั้งอยู่ที่ตำบลแม่นะ อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ อยู่ในเขตพื้นที่ป่าต้นน้ำแม่แมะ-แม่นะ ซึ่งได้รับการประกาศให้เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าเชียงดาว

ชุมชนแห่งนี้ เป็นชุมชนชาวล้านนาไทยผู้สืบทอดการทำป่าเมี่ยงแบบดั้งเดิม จากคำบอกเล่าของผู้เฒ่าผู้แก่ในอดีต พูดถึงที่มาของคำว่า “ปางมะโอ” ว่า ในอดีตครูบาศรีวิชัยได้มาสร้างพระธาตุ โดยนำลูกส้มโอทองคำหรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “มะโอคำ” ตามภาษาพื้นเมือง มาฝังไว้บริเวณใต้พระธาตุ ส่วนคำว่า “ปาง” หรือ “ป๋าง” เป็นคำเรียกเพิงที่พักของชาวลั๊วะ ซึ่งสันนิษฐานว่าเคยเข้ามาตั้งถิ่นฐานในบริเวณนี้มาก่อน  จากคำว่า “มะโอคำ” จึงเพี้ยนมาเป็น “ปางมะโอ” จนถึงปัจจุบัน

ที่นี่ไม่ได้มีเพียงแค่ใบเมี่ยงเท่านั้นที่ขึ้นชื่อ แต่หมู่บ้านแห่งนี้ยังเป็นแหล่งปลูกกาแฟ Arabica ที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของอำเภอเชียงดาวด้วย โดยชาวชุมชนบ้านปางมะโอส่วนใหญ่ จะประกอบอาชีพเกษตรกรรมแบบผสมผสาน มีพืชที่โดดเด่น ได้แก่ เมี่ยง กาแฟ ไผ่ ไม้ดอกเมืองหนาว และพืชสมุนไพร อีกทั้งปัจจุบันยังได้มีการทดลองปลูกผลไม้ที่ได้รับความนิยมอย่าง อาโวคาโด พีช (ลูกท้อ) สตรอเบอร์รี และองุ่น อีกด้วย

ผู้นำหมู่บ้านและชาวบ้านชุมชนบ้านปางมะโอ ได้เล็งเห็นถึงความสำคัญของผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์ ซึ่งเอื้ออำนวยให้ธรรมชาติโดยรอบชุมชนอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ดี และเหมาะสมแก่การเพาะปลูก จึงเกิดการรวมตัวกันของคนในชุมชนขึ้น เพื่อจัดกิจกรรมอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมในพื้นที่ป่าต้นน้ำของชุมชน อาทิ กิจกรรมสร้างฝายชะลอน้ำและการทำแนวกันไฟ ซึ่งกิจกรรมดังกล่าวช่วยสร้างสำนึกที่ดีของคนในชุมชนต่อพื้นที่ป่าต้นน้ำแม่แมะ-แม่นะ ได้เป็นอย่างดี

ความอุดมสมบูรณ์ภายในชุมชน และความอุดมสมบูรณ์ของพื้นที่ป่าโดยรอบ ส่งผลให้ชุมชนบ้านปางมะโอแห่งนี้มีเส้นทางศึกษาธรรมชาติที่น่าสนใจ เต็มไปด้วยความหลากหลายของพืชนานาพันธุ์ มีพันธุ์ไม้หายากและต้นยางอายุมากหลายต้น สามารถพบได้ตลอดเส้นทางศึกษาธรรมชาติของชุมชนบ้านปางมะโอแห่งนี้

หากเดินชมบรรยากาศโดยรอบชุมชน จะพบว่าบริเวณบ้านเรือนของชาวบ้าน จะเต็มไปด้วยไม้ดอกเมืองหนาว ทั้งกุหลาบและกล้วยไม้นานาพันธุ์ ถูกปลูกลงในกระถาง จัดเป็นสัดส่วนอย่างสวยงาม วางไว้บริเวณหน้าบ้านทุกหลัง เมื่อไม้ดอกเหล่านี้เจริญเติบโต แข็งแรง และออกดอกสวยงามแล้ว ชาวบ้านก็จะส่งขายให้กับอุทยานหลวงราชพฤกษ์ด้วย

เศรษฐกิจของชุมชนบ้านปางมะโอแห่งนี้ ดำเนินไปในรูปแบบของกลุ่มวิสาหกิจชุมชน และกลุ่มพึ่งตนเองของชาวบ้าน มีการส่งผลผลิต เช่น ใบเมี่ยง และกาแฟ นำมาแปรรูปเป็นผลิตภัณฑ์ กาแฟ Arabica (กาแฟดอยหลวงปางมะโอ) ชาอัสสัม และน้ำมันหอมระเหยจากพืชสมุนไพรนานาชนิด สร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน

เร็ว ๆ นี้ บ้านปางมะโอกำลังเตรียมความพร้อม เปิดหมู่บ้านให้นักท่องเที่ยวที่สนใจการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ เข้ามาสัมผัสบรรยากาศและวิถีชีวิตของคนในชุมชนพื้นที่ป่าต้นน้ำแม่แมะ-แม่นะ ทั้งการพักผ่อนแบบโฮมสเตย์ แหล่งเรียนรู้การปลูกเมี่ยง และแหล่งเรียนรู้เรื่องกาแฟ ตั้งแต่การเพาะปลูกตลอดจนการเก็บเกี่ยวและแปรรูป โดยทางชุมชนจะกำหนดขอบเขตในการท่องเที่ยว เพื่อรักษาความอุดมสมบูรณ์ดั้งเดิมของชุมชนและพื้นที่ป่าไว้ด้วย

………………………………………………………………………………………………

เรียบเรียง โดย นางสาวสุภัค พูลจันทร์ นักศึกษาฝึกประสบการณ์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์

ภาพถ่าย โดย นายรัฐศักดิ์ ไกยะแสง นักศึกษาฝึกประสบการณ์ มหาวิทยาลัยมหาสารคาม