ประเพณี 6 เป็งไหว้สา สักการะพระธาตุแช่แห้งเมืองน่าน

พระบรมธาตุแช่แห้ง เป็นศาสนสถานที่มีมานาน ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ เมืองน่านมีเจ้าผู้ครองนครติดต่อกันจำนวน 64 พระองค์ แต่เริ่มมีความเด่นชัดในสมัยพระกานเมืองครองเมืองน่านระหว่างปี พ.ศ.1896 – 1906 ซึ่งตรงกับสมัยพระมหาธรรมราชาลิไท ครองกรุงสุโขทัย พระมหาธรรมราชาลิไทได้เกณฑ์พระยากานเมืองไปสร้างวัดหลวงอภัยขึ้น ณ สถานที่ตั้งของสวนหลวงที่พ่อขุนรามคำแหงมหาราช โปรดให้ปลูกมะม่วง ต่อมาภายหลังวัดแห่งนี้ได้ชื่อว่า “วัดป่ามะม่วง”

หลังจากเสร็จภารกิจทั้งปวง พระมหาธรรมราชาลิไทได้มอบพระบรมธาตุ ให้แก่ พระยากานเมือง พร้อมพระราชทานพระพิมพ์เงิน พระพิมพ์ทองอย่างละ 20 องค์ เพื่อนำไปประดิษฐานที่เมืองวรนคร ครั้นเมื่อพระยากานเมืองกลับถึงเมืองวรนครแล้ว จึงได้นำความปรึกษาหารือกับพระมหาเถระธรรมบาล สังฑราชในยุคนั้นว่า ควรจะบรรจุสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ที่มนุษย์และเทวดาพึงกราบไหว้ไว้ในแผ่นดินวรนคร ณ ที่แห่งใด

พระมหาเถระธรรมบาลได้กราบทูลว่า ภูมิสถานอันศักดิ์สิทธิ์ของแผ่นดินมหาบพิตรก็คือ เนินศรีภูเพียง พระยากานเมือง จึงโปรดให้สร้างพระธาตุเจดีย์ขึ้น และได้อัญเชิญพระบรมธาตุมาบรรจุไว้ ให้ชื่อว่าพระธาตุศรีภูเพียง ปี พ.ศ.1902 พระยากานเมืองจึงได้ย้ายเมืองวรนครมาตั้งอยู่บริเวณบ้านหนองเต่า หากสืบไปภายหน้าบ้านเมืองเจริญรุ่งเรืองขึ้น ก็สามารถขยายเมือง ให้กว้างขวางออกไปจนถึงเขตเมืองแพร่ ทว่าในปี พ.ศ.1911 แม่น้ำน่านได้เปลี่ยนสาย เมืองวรนครของพระยากานเมืองเกิดความแห้งแล้งขาดน้ำ พระยาผากอง โอรสของพระยากานเมืองจึงได้ย้ายเมืองอีกครั้งมาตั้งที่บ้านห้วยไค้ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำน่าน ซึ่งเป็นที่ตั้งของเมือง

ในปัจุบัน ปล่อยทิ้งให้พระธาตุศรีภูเพียงตั้งอยู่ท่ามกลางความแห้งแล้งริมฝั่งน่านนที ที่เปลี่ยนสาย ต่อมาชาวบ้านจึงเรียกชื่อพระธาตุองค์นี้ว่า “พระธาตุแช่แห้ง” ทุก ๆ ปีเมื่อถึงวันเพ็ญเดือน 6 เหนือ ราวเดือนมีนาคม ชาวเมืองน่านจึงพร้อมใจกันจัดงานเทศกาลนมัสกาลพระธาตุแช่แห้ง หรือที่รู้จักชื่อในงาน “6 เป็งไหว้สา พระธาตุแช่แห้ง” เพื่อน้อมนำเอาพุทธศาสนามาปกป้องเมืองน่าน ให้ร่มเย็นเป็นสุข และให้ชาวเมืองน่านตั้งมั่นอยู่ ในศีลธรรมอันดีงาน “6 เป็งไหว้สา พระธาตุแช่แห้ง” แสดงให้เห็นถึงแรงศรัทธาต่อพุทธศาสนาของชาวบ้าน พอใกล้ถึงวันงาน พุทธศาสนิกชนจากต่างถิ่น จะพากันเดินทางรอนแรมมาพักค้างบริเวณศาลารายรอบองค์พระธาตุอยู่ก่อนหลายวัน เพื่อที่จะมาใส่บาตร และสักการะองค์พระบรมธาตุ

ในพงศาวดารเมืองน่านตอนหนึ่ง บันทึกเกี่ยวกับศรัทธาของชาวเมืองน่านที่มารอร่วมทำบุญในงาน 6 เป็งไหว้สา พระธาตุแช่แห้งว่า สมัยเจ้าอนันตวรฤทธิเดช เจ้าผู้ครองเมืองน่าน (ครองราชระหว่างปี พ.ศ. 2395 – 2434) มีการนำบอกไฟมาจุดบูชาพระบรมธาตุแช่แห้ง โดยต้องใช้เวลานานถึง 3 วัน 3 คืนถึงจะหมด ซึ่งแสดงให้เห็นถึงแรงศรัทธาของพุทธศาสนา ของคนเมืองน่านที่เนืองแน่นขนัด และหากอยากรู้ว่าแรงศรัทธาของคนเมืองน่านนั้น ยิ่งใหญ่ขนาดไหน ลองไปสัมผัสได้ด้วยตัวเองในงานประเพณี “6 เป็งไหว้สา พระธาตุแช่แห้ง” ซึ่งจัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ราวเดือนกุมภาพันธ์ถึงมีนาคม แล้วบางทีเราอาจรับรู้ด้วยตาว่า แรงศรัทธาของคนเมืองน่านนั้นไม่ธรรมดาจริง ๆ

บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง