“บ้านมณีทอง” พิพิธภัณฑ์โบราณที่ห้วยกาน อ.บ้านโฮ่ง

แทบไม่น่าเชื่อเลยว่า ในตัวอำเภอบ้านโฮ่งที่ดูเหมือนจะไม่มีอะไร แต่พอเวลาได้มีโอกาสแวะเวียนไปเที่ยวกลับพบว่าบ้านโฮ่งนั้นเป็นเมืองเล็ก เงียบสงบ และมีอะไรให้ค้นหาตั้งเยอะแยะ ไม่ว่าจะเป็นหอไตรโบราณที่วัดป่าป๋วย รวมถึงเส้นทางรถไฟสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่บ้านป่าพลู

บ้านโฮ่งเป็นเมืองในที่ราบสูง ดังนั้น จึงไม่อาจปฏิเสธได้ว่าผู้คนในเมือง โดยส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม เช่น การปลูกข้าว การทำไร่ ทำสวน การดำรงชีวิตที่อิงแอบซึ่งกันและกัน ทำให้ชุมชนคนบ้านโฮ่งดูเหมือนจะแตกต่างจากชุมชนอื่น ๆ เช่น คนสมัยก่อนเมื่อต้องการจะสร้างบ้าน จะนิยมอาศัยไปบอกกล่าวขอแรงจากเพื่อนบ้าน ซึ่งวิถีชีวิตเช่นนี้ตามหมู่บ้านในชนบทเรายังสามารถพบเห็นได้กันอยู่ นอกจากนั้นแล้วคนบ้านโฮ่งหลังจากที่ว่างเว้นจากการทำไร่นาก็ยังประกอบอาชีพทอผ้า

อำเภอบ้านโฮ่ง มีพิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน “บ้านมณีทอง” ซึ่งเก็บรวบรวมสิ่งของโบราณจำพวก เครื่องมือเครื่องใช้การเกษตรและสิ่งของเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน

บ้านมณีทอง เริ่มต้นจากการเริ่มเก็บสิ่งของต่าง ๆ มาตั้งแต่สมัยพ่อเจย มณีทอง เมื่อราว 40 – 50 ปี ก่อนซึ่งท่านเป็นอดีตผู้ใหญ่บ้าน เก็บเล็กผสมน้อยมาเรื่อย จนชาวบ้านทราบข่าวก็เอาสิ่งของมาให้จนเต็มบ้าน พ่อเจย จึงมีความคิดว่าหากไม่เก็บรวบรวมไว้คนรุ่นหลังก็จะไม่มีโอกาสเห็น เพราะของบางอย่างนั้นปัจจุบันแทบไม่มีให้เห็นแล้ว หลังจากที่พ่อเจย ได้เสียชีวิตลง คุณรัชนี อบรม ในฐานะลูกสาวจึงได้สืบสานเจตนาของบิดาด้วยการเปิดบ้านเป็นพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านขึ้น ซึ่งเปิดให้ผู้สนใจเข้าชมทุกวัน โดยไม่เสียค่าเข้าชมแต่อย่างใด

พิพิธภัณฑ์บ้านมณีทอง จัดแสดงเรื่องราวของวิถีชีวิตชาวบ้านในอำเภอบ้านโฮ่ง ในเรื่องของการทำเกษตร ดังนั้นภายในพิพิธภัณฑ์จึงพบเห็นแต่เครื่องมือเครื่องใช้ อาทิ แอก ไถ คราด นอกจากนั้นยังมีเครื่องมือเครื่องใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น ถ้วยชามสมัยเก่า ตะเกียงโบราณ เครื่องมือทอผ้า รวมถึง เอกสารทางราชการ ธนบัตรโบราณตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 7 เป็นต้น ซึ่งนับว่าพิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน “บ้านมณีทอง” เป็นพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านที่เก็บรวบรวมสิ่งของเครื่องใช้ต่าง ๆ ได้สมบูรณ์ที่สุดในอำเภอบ้านโฮ่งก็ว่าได้

บ้านมณีทอง นอกจากจะเป็นแหล่งเรียนรู้ทางมรดกวัฒนธรรมในชุมชนแล้ว ที่นี่ยังเปิดเป็นศูนย์การเรียนรู้วัฒนธรรมพื้นบ้านล้านนา มีนักเรียนและเยาวชนเข้ามาศึกษาศิลปะการแสดงพื้นบ้าน โดยใช้ชื่อ คณะห้วยกานสืบสานศิลป์ ในโครงการวัฒนธรรมไทยสานใยชุมชนวัดห้วยกาน รวบรวมเยาวชนลูกหลานคนบ้านห้วยกาน ฝึกสอนรำดาบ ฟ้อนปิติ ฟ้อนผาง ตีกลองสะบัดชัย นอกจากนั้นในบริเวณบ้านยังปลูกต้นสมุนไพรนานาชนิด ให้คนได้ศึกษาเรียนรู้ อีกทั้งยังมีห้องสมุดชุมชน เพื่อให้เด็กเยาวชนและผู้สนใจได้ใช้เป็นแหล่งหาข้อมูลอีกด้วย

นอกจากนั้น วัตถุประสงค์หลักของการร่วมมือกัน ในการสืบสานวัฒนธรรมภูมิปัญญาของท้องถิ่นแล้ว พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน “บ้านมณีทอง” ยังเป็นแหล่งเรียนรู้ของนักเรียน และผู้ที่สนใจในท้องถิ่น ในการปลุกจิตสำนึกให้หันมาอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นอันทรงคุณค่า ที่นับวันเริ่มที่จะเลือนไปลงไปทุกขณะ รวมถึงยังเป็นการมุ่งเน้นให้เด็กได้เรียนรู้วิถีชีวิตของคนในชุมชน ควบคู่ไปกับการเรียนในตำราประการสำคัญก็คือ การสร้างกระบวนการสืบค้นเรื่องภูมิปัญญาท้องถิ่นให้เกิดแก่คนในชุมชน ในการที่จะพัฒนาความรู้เหล่านี้ไปปรับใช้กับชีวิตประจำวัน รวมถึงการทำงานอีกด้วย

พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน “บ้านมณีทอง” ตั้งอยู่ที่บ้านห้วยกาน ต.บ้านโฮ่ง อ.บ้านโฮ่ง จ.ลำพูน นักท่องเที่ยวที่สนใจเข้าไปเที่ยวชม สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมที่ 0 5355 0121 เปิดให้เข้าชมทุกวัน ไม่เสียค่าใช้จ่าย

บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง