เครื่องเคลือบ “เวียงกาหลง” จิตวิญญาณแห่งงานศิลป์ล้านนา

เครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลง มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักว่าปั้นขึ้นมาจากจิตวิญญาณแห่งงานศิลป์ล้านนา ด้วยว่าผลงานทุกชิ้นล้วนรังสรรค์ปั้นแต่งขึ้น จากฝีมือของบรรพชนที่ถูกถ่ายทอดสืบต่อมารุ่นแล้วรุ่นเล่า ผสมผสานกับวัสดุที่ใช้ผลิต อันได้แก่ “ดินดำ” เนื้อดินคุณภาพเยี่ยมที่มีเฉพาะที่เวียงกาหลวงแห่งเดียว
เครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลง นอกจากจะมีความสวยงามตามแบบศิลปะล้านนาแล้ว ผลงานทุกชิ้นยังแฝงไว้ด้วยเรื่องราวแห่งพุทธศาสนา ตามตำนานพื้นเมืองเรื่องการกำเนิดพระพุทธเจ้า 5 องค์ ซึ่งเล่ากันสืบต่อมาว่า ครั้งหนึ่งเมื่อพระโพธิสัตว์ได้ปฏิสนธิในครรภ์ขงแม่พญากาเผือก พร้อมกันถึง 5 พระองค์
เป็นจำนวนไข่ 5 ฟอง บริเวณต้นมะเดื่อริมฝั่งแม่น้ำคงคา ระหว่างที่แม่กาเผือกได้ออกไปหาอาหารให้ลูกน้อยอยู่ในเวียงกาหลงนั้น ได้เกิดอาเพศพิบัติพายุพัดกระหน่ำ

เป็นเหตุให้แม่กาเผือกหาทางอออกจากเวียงแห่งนี้ไม่ได้ ส่วนไข่ทั้ง 5 ฟอง ก็ได้ถูกกระแสน้ำพัดหายไป จนถูกสัตว์ต่าง ๆ นำไปเลี้ยง จนอายุได้ 12 ปี ทั้ง 5 พระองค์ จึงได้บำเพ็ญเพียรบารมี สำเร็จตามปณิธาน
วันหนึ่ง ขณะที่ 5 พระองค์ได้บำเพ็ญตนเป็นฤาษีอยู่ในป่านั้น ก็เกิดเหตุอัศจรรย์ทำให้เดินทางมาพบกันโดยมิได้นัดหมาย และถามไถ่จนทราบว่าแต่ละพระองค์ต่างก็มีแม่เลี้ยงเลี้ยงมาด้วยกันหมด จึงได้อธิษฐานตั้งจิตเพื่อตามหาแม่ที่แท้จริง ด้วยแรงอธิษฐานแม่พญากาเผือกจึงปรากฏต่อหน้าพระฤาษีทั้ง 5

จากนั้นแม่พญากาเผือกจึงได้ใช้ขนของตัวเองฟั่นเป็นไส้ประทีปสัญลักษณ์ตีนกา เพื่อเอาไว้จุดสักการะผ่านแม่น้ำคงคา ในวันเพ็ญขึ้น 15 ค่ำเรื่องราวอันเป็นตำนานการกำเนิดพระพุทธเจ้าเหล่านี้ ได้ถูกถ่ายทอดผ่านปลายฝีพู่กันลงบนเครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลวง โดยใช้ลวดลายโบราณผสมกับลายประยุกต์ร่วมสมัย ด้วยเหตุนี้ เครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลง จึงเป็นเอกลักษณ์ของเครื่องปั้นดินเผาล้านนาที่มีอายุกว่า 1,400 ปี จนมีผู้นิยมเก็บสะสมไว้มากที่สุด

เอกลักษณ์ที่สำคัญของเครื่องเคลือบเวียงกาหลวง นอกจากมีลวดลายที่สวยงามแล้ว เนื้อดินที่ใช้ปั้นก็ถือว่ามีความสำคัญ เพราะใช้ดินดำ ที่มีอยู่เฉพาะที่บริเวณเวียงกาหลวงเพียงแห่งเดียว โดยดินดำของเวียงกาหลวง เมื่อนำมาปั้นเป็นเครื่องเคลือบดินเผาแล้วจะทนความร้อนสูงถึง 1,300 องศาเซลเซียส
โดยที่ยังคงรูปร่างไม่บิดเบี้ยว เมื่อผ่านกรรมวิธีการเผาแล้ว เนื้อกระเบื้องที่ได้จะเป็นสีขาวนวลถึงสีครีม ถือว่ามีความพิเศษไม่เหมือนใคร

ในอดีตเมื่อหลายร้อยปีที่ผ่านมา คนโบราณจะนิยมนำเครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลวงใส่ของมีค่า เช่น แก้ว แหวน เงินทอง แล้วฝังดินไว้ เพราะมีความคงทนต่อสภาพการย่อยสลาย ดังนั้นเมื่อเราเดินทางไปยังบริเวณเวียงกาหลง จึงสามารถพบเห็นเตาเผาโบราณของเวียงกาหลง กระจัดกระจายอยู่ตาม ทั่วบริเวณพื้นที่ประมาณ 500 ไร่กว่า 1,000 เตา โดยพบเตาโบราณที่ถูกขุดค้นแล้วและยังไม่ถูกขุดค้นอีกเป็นจำนวนมาก

ดังนั้น เอกลักษณ์พิเศษของเครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลงจึงมีอยู่ 3 ประการคือ

1. ใช้ดินดำ ซึ่งมีเฉพาะที่เวียงกาหลงเท่านั้น

2. มีลวดลายสวยงามอันเป็นเอกลักษณ์ที่ไม่เหมือนใคร

3. ถ่ายทอดเรื่องราวอันเป็นวิถีชีวิตของช่างปั้นที่ต้องรักษาศีลฝึกสมาธิ

เครื่องเคลือบดินเผาเวียงกาหลง ถือเป็นศาสตร์และศิลป์ที่ผู้ปั้นจักต้องทุ่มเทแรงกาย แรงใจ รวมทั้งจิตวิญญาณเพื่อให้ได้มาซึ่งผลงานที่เปี่ยมด้วยภูมิปัญญา ในการสืบสานวัฒนธรรมและประเพณีของชาวเวียงกาหลง จากรุ่นสู่รุ่นให้ดำรงอยู่ในสังคมปัจจุบันได้อย่างสง่างาม

บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง