เกษตรวิถีสุขภาพ…..”ฟักข้าว” ไม้เถามหัศจรรย์

ฟักข้าว ไม้เถาเลื้อยพื้นบ้านมีคุณค่าทางสมุนไพรมหาศาล พันธุ์ไม้หายากเริ่มจะสูญพันธุ์ เป็นหนึ่งในพันธุ์ไม้ของโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืช สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี สถาบันการศึกษาทั้งไทยและต่างประเทศให้ความสำคัญ

ฟักข้าว เป็นไม้เถาเลื้อยที่อยู่ในกลุ่มเดียวกับแตงกวาและมะระ  มีถิ่นกำเนิดอยู่ในประเทศเวียดนาม จีน พม่า ไทย ลาว บังคลาเทศ มาเลเซีย และฟิลิปปินส์ ในประเทศไทยมีขึ้นกระจายอยู่ทั่วไป พบมากในเขตภาคเหนือบริเวณพื้นที่ป่าชื้น เรียกชื่อในภาษาท้องถิ่นที่แตกต่างกัน เช่น หมักบวบเข่า คายเข่า คัดเข่า ขี้กาเครือ ผักข้าว ภาคกลางเรียก ฟักข้าว ภาษากะเหรี่ยงในจังหวัดแม่ฮ่องสอนเรียกว่า พุคู้เด๊าะ

ลักษณะของฟักข้าวจะเป็นเถาเลื้อยไปตามต้นไม้อื่น เถาสีเขียวเข้มมีขนนุ่ม เถาที่แก่มีเหง้าใต้ดินขนาดใหญ่ มีมือพันเกาะออกตามง่ามใบ ใบเป็นใบเดี่ยวเรียงกันแบบสลับ มีทั้งใบแฉก 3-5 แฉก ขอบใบหยักเว้า และใบรูปไข่หรือหัวใจ ผิวใบเกลี้ยงสีเขียวเข้ม กว้างยาวประมาณ 6-15 เซนติเมตร ดอกเป็นดอกเดี่ยวออกที่ซอกใบ แยกเพศอยู่คนละต้น กลีบดอกสีขาวนวลหรือเหลือง ออกดอกตลอดทั้งปี ผลของฟักข้าวมี 2 ชนิด ผลยาวกลมรี ขนาดยาวประมาณ 6-10 เซนติเมตร ผลกลมยาวประมาณ 4-6 เซนติเมตร เนื้อแน่นฉ่ำน้ำ ผลอ่อนสีเขียวมีหนามอ่อน ๆ รอบผล เมื่อผลสุกจะสีส้มจนถึงสีแดง น้ำหนักผลตั้งแต่ 0.5-2 กิโลกรัม ในผลมีเมล็ดแบนเป็นรูปไข่จำนวนมาก ในหนึ่งปีจะเก็บผลผลิตได้ 30-60 ผล สามารถเก็บผลสุกได้ในช่วงเดือนกรกฎาคม – กุมภาพันธ์

ฟักข้าวเป็นไม้ที่ปลูกง่าย โตเร็ว ไม่ต้องการเอาใจใส่ดูแลมาก ขยายพันธุ์ได้ 2 วิธี  คือ ขยายพันธุ์ด้วยการใช้เมล็ดเพาะและแยกรากปลูก ใช้พื้นที่ปลูกมากเพราะลำต้นที่เป็นเถาจะเลื้อยเกาะไปตามต้นไม้หรือค้างปลูกที่ใหญ่และแข็งแรง เพื่อจะได้จำนวนใบ ดอกและผลจำนวนมาก

ประโยชน์ของฟักข้าว ในอดีตหมอพื้นบ้านจะใช้ภูมิปัญญาด้วยการนำเอาฟักข้าวใช้เป็นยารักษาโรคต่าง ๆ เช่น รักษาฝี ไข้รากสาด ไข้อีดำอีแดง นอกจากนี้ยังนำไปทำเป็นอาหาร เปลือกหุ้มเมล็ดและเมล็ดนำมาหุงกับข้าวเหนียว ทำให้มีสีสวยและรสชาติดี ทำให้ข้าวมัน บางพื้นที่ใช้ยอดอ่อนลวกจิ้มหรือใส่แกงกับน้ำพริก ใช้แกงแค แกงส้ม ผัดน้ำมันหอย ส่วนเนื้อของฟักข้าวนำไปเป็นส่วนผสมของเครื่องดื่มเพื่อสุขภาพ จำหน่าย ในราคาแพง บางรายนำไปเป็นส่วนผสมของซ๊อสพริกหรือซ๊อสมะเขือเทศ เนื่องจากฟักข้าวมีสีส้มจัด มีคุณค่าทางอาหารมากกว่าพืชอื่น ๆ โดยเฉพาะมีสารต้นกำเนิดของวิตามินเอ ในวงการแพทย์พบว่า สารที่มีอยู่ในผลฟักข้าว โดยเฉพาะเยื่อเมล็ดฟักข้าว ที่เรียกในวงการแพทย์ว่าไลโคพีน พบว่ามีมากกว่าผลไม้ชนิดอื่น ถือว่าเป็นอาหารต้านมะเร็งที่ดีที่สุดชนิดหนึ่ง ช่วยลดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคหลอดเลือดหัวใจ โรคมะเร็งต่อมลูกหมาก มะเร็งปอด มะเร็งกระเพาะอาหาร

ทิพย์พา…[email protected]