อาคารศาลากลางเชียงใหม่หลังเก่า บริเวณกลางเมืองเชียงใหม่ เป็นอาคารที่มีความงดงามและมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ เคยเป็นศาลาว่าการรัฐบาลมณฑลพายัพและเป็นศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ ดังนั้นคุณค่าทางด้านประวัติศาสตร์ของอาคารหลังนี้คงไม่ต้องพูดถึง
ความสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์ของอาคารหลังนี้ ประการหนึ่งนอกจากจะเป็นศูนย์กลางของการบริหารนครแล้ว บริเวณที่ตั้งของอาคารยังตั้งอยู่ในบริเวณที่เรียกกันว่า “กลางเวียง”ในปัจจุบันหรือ “สะดือเมือง” ในอดีต ซึ่งเคยเป็นที่ตั้งของเสาอินทขิลหรือเสาหลักเมืองมาก่อนที่จะย้ายเสาไปไว้ที่วัดเจดีย์หลวง นอกจากนั้นที่บริเวณนี้ในอดีตยังเป็นที่ตั้งของหอคำและที่ทำการเค้าสนามหลวง ซึ่งเป็นศูนย์กลางการปกครองของอาณาจักรล้านนา
ศาลารัฐบาลมณฑลพายัพ หรือ ศาลากลางเชียงใหม่หลังเก่านี้ พระเจ้าอินทวโรรส เจ้าผู้ครองนครเชียงใหม่ องค์ที่ 8 และพระราชชายาเจ้าดารารัศมี ทรงยกที่ดินซึ่งเป็นมรดกของพระองค์ให้แก่ทางราชการเพื่อสร้างศาลารัฐบาลมณฑลขึ้นมา เมื่อ พ.ศ.2462 สร้างแล้วเสร็จและเปิดใช้ในปี พ.ศ.2464
ในปี พ.ศ.2437 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯให้พระยาศรีสหเทพ (เส็ง วิริยะศิริ) ภายหลังเป็นพระยามหาอำมายตยาธิบดี ปลัดทูลฉลองกระทรวงมหาดไทยจัดการปกครองหัวเมืองมณฑลพายัพขึ้นเป็นครั้งแรก
พระยาศรีสหเทพ ได้ร่างข้อบังคับสำหรับที่ว่าการเมือง เรียกว่า “เค้าสนามหลวง” จัดให้มีกำนัน ผู้ใหญ่บ้านในแต่ละแคว้นขึ้นกับเมือง เรียกว่า “เจ้าเมือง” เจ้าเมืองขึ้นกับบริเวณ เรียกว่า “ข้าหลวงบริเวณ” และข้าหลวงบริเวณขึ้นต่อเค้าสนามหลวง มีการจัดเก็บเงินค่าแรงแทนเกณฑ์ เรียกว่า “เงินรัชชูปการ” เก็บคนละ 4 รูปี ต่อปี กระทั่งในที่สุดได้จัดทำตราเป็นพระราชบัญญัติ เรียกว่า”พระราชบัญญัติจัดตั้งมณฑลพายัพ”
จากนั้นจึงได้ตั้งนครเชียงใหม่เป็นตัวมณฑล เป็นที่ตั้งของที่ว่าการมณฑลพายัพ สมัยนั้นอาคารศาลารัฐบาลมณฑลพายัพหรือที่ทำการมณฑลเป็นอาคารไม้ชั้นเดียว ต่อมาจึงได้สร้างเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนในสมัยพระเจ้าวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าบวรเดชกฤษดากร อุปราชมณฑลพายัพ ซึ่งเป็นรูปแบบของอาคารดังเช่นปัจจุบันนี้
เมื่อครั้งที่พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 เสด็จประพาสหัวเมืองพายัพในปี พ.ศ.2469 ทางจังหวัดได้จัดให้มีขบวนต้อนรับเสด็จ ครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 7 ได้เสด็จระทับที่ศาลาว่าการรัฐบาลมณฑลพายัพแห่งนี้ด้วย
ศาลาว่าการรัฐบาลมณฑลพายัพ ถูกใช้เป็นสถานที่ว่าราชการมาหลายยุคหลายสมัย จนกระทั่งเปลี่ยนมาเป็นศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ หลังจากที่หน่วยงานราชการต่าง ๆ ได้เพิ่มมาขึ้นทำให้สถานที่แห่งนี้คับแคบ ทางจังหวัดจึงได้ย้ายอาคารศาลากลางจังหวัดเชียงใหม่ไปอยู่อาคารศาลากลางหลังใหม่ บริเวณบ้านแม่หยวก ตำบลช้างเผือก ถนนโชตนาทางไปอำเภอริมเมื่อปี พ.ศ.2539
ปัจจุบันศาลาว่าการรัฐบาลมณฑลพายัพ หรือ อาคารศาลากลางเชียงใหม่หลังเก่าแห่งนี้ ถูกดัดแปลงให้เป็นหอศิลปวัฒนธรรมเมืองเชียงใหม่ จัดแสดงเรื่องราวความเป็นมาแห่งอดีตอันรุ่งโรจน์ของอาณาจักรล้านนา หัวเมืองที่ได้ชื่อว่าเป็นศูนย์กลางการค้า การปกครองของภูมิภาคตั้งแต่อดีตมาจนถึงปัจจุบัน พิพิธภัณฑ์ดังกล่าวนี้อาจเรียกได้ว่าเป็นพิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน เพียงแห่งเดียวที่นำเสนอความเป็นมาของอดีตเมืองเชียงใหม่ได้อย่างครบถ้วน และอาจเรียกได้อีกว่าเป็นพิพิธภัณฑ์ที่ไฮเทคที่สุดในบรรดาพิพิธภัณฑ์ทั้งหลายที่มีอยู่ในประเทศ
บทความโดย
จักรพงษ์ คำบุญเรือง
ร่วมแสดงความคิดเห็น