“ราชพฤกษ์” ไม้มงคล ต้นไม้ประจำชาติไทย

“ราชพฤกษ์” ไม้มงคล ต้นไม้ประจำชาติไทย “ราชพฤกษ์” ชื่อท้องถิ่น คูน(กลาง,เหนือ) / ชัยพฤกษ์(กลาง) / ล้มแล้ง(เหนือ) ชื่อสามัญ Golden shower / Indian laburnum / Pudding pine tree
ชื่อวงศ์ CAESALPINIACEAE

เป็นไม้ต้นขนาดกลาง สูง 10-15 เมตร ผลัดใบ เรือนยอดเป็นพุ่มกลม เปลือกเรียบเกลี้ยงสีเทาอ่อน สีเทาอมน้ำตาลหรือสีนวล กิ่งอ่อนเกลี้ยง เนื้อไม้สีแดงอมเหลือง , ใบ ประกอบแบบขนนก ปลายคู่ ช่อใบติดเรียงสลับ แต่ละช่อมีใบย่อย 3-8 คู่ เรียงตรงข้าม ใบรูปไข่แกมรูปขอบขนาน กว้าง 4-8 ซม. ยาว 7-15 ซม. ปลายใบแหลม โคนใบมน แผ่นใบบางเกลี้ยงเป็นมัน เส้นแขนงใบข้างละ 12-17 เส้น ก้านใบย่อยยาว 4-6 มม.

ดอก ออกเป็นช่อแบบช่อกระจะยาวตามซอกใบห้อยย้อยลง ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ช่อดอกโปร่งยาว 20-45 ซม. ดอกบานเต็มที่กว้าง 5-8 ซม. , ผล เป็นฝักแห้งรูปทรงกระบอก ผิวเกลี้ยงสีดำ ยาว 20-60 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5 – 2.5 ซม.แขวนห้อยลงจากกิ่ง และเมล็ด จำนวนมาก รูปแบนมนสีน้ำตาลเป็นมัน
ลักษณะของดอก สีเหลืองกลีบเลี้ยงและกลีบดอกมีอย่างละ 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 10 อัน ขนาดไม่เท่ากัน เกสรเพศเมีย รังไข่เหนือวงกลีบ รังไข่และก้านเกสรมีขน ระยะเวลาติดดอก มีนาคม-เมษายน และระยะเวลาติดผล มิถุนายน-กรกฎาคม นิเวศวิทยา พบในป่าผสมผลัดใบ และป่าเต็งรังทั่วๆไป ที่สูงจากระดับน้ำทะเล 50 – 500 เมตร มีถิ่นกำเนิด เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ตอนกลาง ทางใต้ของอเมริกา และออสเตรเลียตอนเหนือ

การใช้งานด้านภูมิทัศน์ นิยมปลูกเป็นไม้ประดับให้ร่มเงาทั่วไปเพราะดอกมีสีสวย ประเภทการใช้ประโยชน์ พืชล่อแมลง ไม้ยืนต้น สมุนไพร สามารถใช้เนื้อหุ้มเมล็ดแก้ท้องผูก ขับเสมหะ , ดอกแก้ไข้เป็น ยาระบาย , ปลูกเป็นไม้ประดับ , เนื้อไม้ใช้ทำเสา ทำสิ่งก่อสร้างอุปกรณ์การเกษตร , ใบต้มกินเป็นยาระบาย ขับพยาธิ , รากและแก่น ขับพยาธิ , ฝัก รสหวานอมเปรี้ยวเล็กน้อย มีกลิ่นเหม็นเอียน เย็นจัด ไม่มีพิษสรรพคุณใช้ขับเสมหะ ขับพยาธิ แก้เด็กเป็นตานขโมย เป็นยาถ่ายและแก้ไข้มาลาเรีย , เนื้อในฝัก รสหวานเอียน ใช้เป็นยาถ่ายพยาธิ ยาระบาย แก้ไข้มาลาเรีย แก้ปวดข้อ , เมล็ด เมล็ดเป็นยาระบายและทำให้อาเจียน , ดอก รสขมเปรี้ยว เป็นยาถ่ายแก้โรคเกี่ยวกับกระเพาะอาหารและแผลเรื้อรัง , ใบอ่อน รสเมา แก้กลาก , ใช้เปลือก เนื้อไม้ และผลมาทำสีย้อมให้สีเหลือง ใช้ในการย้อมผ้าฝ้ายและผ้าไหม

ข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ เนื้อในฝักคูนมีสารประเภท Anthraqinones หลายตัว เช่น Aloin, Rhein, Sennoside A, B และยังมี Organic acid สาร Anthraquinone ทำให้เนื้อฝักคูนมีฤทธิ์เป็นยาระบายได้ โดยมีฤทธิ์ไปกระตุ้นการบีบตัวของลำไส้ เหมาะสำหรับผู้ที่ท้องผูกเป็นประจำ
ซึ่งต้นราชพฤกษ์ ต้นไม้ประจำชาติไทย ดอกไม้ประจำชาติไทย จังหวัดขอนแก่น จังหวัดนครศรีธรรมราช และดอกไม้ประจำมหาวิทยาลัยมหาสารคาม ทั้งเป็นไม้มงคลใช้ประโยชน์ในพิธีสำคัญๆ เช่น พิธีลงหลักเมืองใช้เป็นเสาเอกในการก่อสร้างพระตำหนัก ทำคฑาจอมพลและยอดธงชัยเฉลิมพลของกองทหารใช้เป็นสัญลักษณ์ดังนี้ พระพุทธศาสนาอันเป็นศาสนาประจำชาติไทย , ใช้เป็นแบบจำลองอินทรธนูของข้าราชการพลเรือน

( แหล่งอ้างอิง มูลนิธิสวนหลวง ร. ๙. 2547. ไม้นามตามถิ่น. พิมพ์ครั้งที่ 1. อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง จำกัด. กรุงเทพมหานคร. , เอื้อมพร วีสมหมาย และปณิธาน แก้วดวงเทียน. 2552. ไม้ป่ายืนต้นของไทย 1. พิมพ์ครั้งที่ 2. เอช เอ็น กรุ๊ป จำกัด. กรุงเทพมหานคร. , สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ (http://www.culture.go.th/knowledge/story/nation/nation.html) 23082553 และ ต้นไม้และดอกไม้ประจำจังหวัด http://www.panmai.com/ 23082553)