เที่ยวสวนพฤกษศาสตร์สิริกิติ์ ชมพันธุ์ไม้หายากกลางป่าธรรมชาติ

การจัดตั้งองค์การสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์นั้นทางกรมป่าไม้ร่วมกับกระทรวงวิทยาศาสตร์ฯได้มีการสำรวจพื้นที่หลายแห่งของประเทศเพื่อหาสถานที่ในการจัดตั้งสวนพฤกษศาสตร์ กระทั่งพบว่าพื้นที่บริเวณชายเขตอุทยานแห่งชาติดอยสุเทพ – ปุย ของตำบลโป่งแยงและตำบลแม่แรม อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่เป็นพื้นที่เหมาะสม เนื่องด้วยมีความอุดมสมบูรณ์ทางชีวภาพและมีแหล่งน้ำอันได้แก่ ห้วยนาหวาย ห้วยสี่พันและห้วยแม่สาน้อย ซึ่งเป็นลำห้วยสายใหญ่ที่มีน้ำไหลตลอดทั้งปี เหมาะแก่การปลูกพืชพันธุ์นานาชนิด

สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ นอกเหนือจากการจัดสถานที่ให้สอดคล้องกับระบบนิเวศแล้ว ที่สวนแห่งนี้ยังทำหน้าที่เป็นศูนย์วิชาการ ค้นคว้าวิจัยทางด้านพรรณพืชของประเทศ นอกจากนั้นยังเป็นศูนย์รวมพรรณไม้ชนิดต่าง ๆ ที่มีอยู่ในประเทศและต่างประเทศ ทั้งยังเป็นศูนย์อนุรักษ์และขยายพันธุ์พืชโดยเฉพาะไม้ประจำถิ่น ไม้หายากของประเทศรวมไปถึงกล้วยไม้และสมุนไพร

บริเวณสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ยังแบ่งพื้นที่ออกเป็นส่วนและจำแนกพันธุ์ไม้ตามกลุ่มชนิด นำมาจัดแสดงไว้เพื่อให้ประชาชนที่สนใจได้มีโอกาสศึกษาพันธุ์ไม้ที่หายาก คุณฉัตรทองยังพาเดินชมบริเวณที่จัดแสดงพันธุ์ไม้เส้นทางเดินศึกษาธรรมชาติ ซึ่ง
ตลอดสองข้างทางเต็มได้ด้วยไม้ชนิดต่าง ๆ ท่ามกลางป่าเขียวขจีที่ร่มรื่น เราสามารถพบเห็นทั้งพันธุ์ไม้ในกลุ่มวงศ์ปรง วงศ์เฟิน วงศ์กล้วย วงศ์ขิง-ข่า ฯลฯ ซึ่งจัดแสดงอยู่ใกล้กันโดยมีระยะทางที่ใช้เดินศึกษานั้นไม่ไกลนัก

นอกจากพรรณไม้หายากในเขตภาคเหนือแล้ว ทางสวนพฤกษศาสตร์ยังได้มีการศึกษาวิจัยถึงกลุ่มพันธุ์ไม้เลื้อย ซึ่งถือว่ามีส่วนสำคัญและนับวันจะยิ่งหายาก บางชนิดก็ใกล้จะสูญพันธุ์แล้ว โดยทางสวนพฤกษศาสตร์ได้จัดแสดงพันธุ์ไม้เลื้อยไว้และจัดเป็นเส้นทางศึกษาธรรมชาติรวมระยะทางประมาณ 800 เมตร

ภารกิจในการวิจัยและขยายพันธุ์พืชของสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ จึงเป็นหน้าที่อันใหญ่หลวงในการอนุรักษ์และขยายพันธุ์พืชที่กำลังใกล้จะสูญพันธุ์จากน้ำมือการทำลายของมนุษย์ งานขยายพันธุ์พืชจะกระทำโดยเจ้าหน้าที่เพียงลำพังไม่ได้ ทั้งก็ขึ้น
อยู่กับความร่วมมือของทุกคนในการปกป้องรักษาสภาพธรรมชาติและป่าไม้ ซึ่งถือเป็นต้นกำเนิดของพันธุ์ไม้อันทรงคุณค่าเหล่านี้

นอกจากจะได้สัมผัสความงามของพรรณไม้หายากแล้วที่สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ ยังมีกลุ่มอาคารเรือนกระจกขนาดใหญ่ที่สุดของทวีปเอเชียเพื่อจัดแสดงพันธุ์ไม้ไทยหายากนานาชนิดและพันธุ์ไม้ของประเทศเพื่อนบ้าน เช่นจากจีน ลาว พม่า กัมพูชา
เวียนดนามและมาเลเซีย นอกจากนี้ยังมีกลุ่มพันธุ์ไม้จากต่างประเทศที่น่าสนใจอาทิ ส้มกุ้ง หน้าวัว กระบองเพชรและอะกาเว่ เป็นต้น

อาคารเรือนกระจกที่จัดแสดงกลุ่มไม้ป่าดงดิบ มีระบบควบคุมบรรยากาศภายในให้มีความชื้นสูงซึ่งให้ระบบพ่นน้ำเป็นละอองฝอยอัตโนมัติทำให้ภายในโรงเรือนมีความชุ่มชื้นสม่ำเสมอทั่วทุกจุด และมีการตกแต่งภูมิทัศน์อย่างสวยงาม มีทางเดินยกระดับสำหรับเยี่ยมชม
ความงามของเรือนยอดพืชจากมุมสูง

สำหรับแนวความคิดและการออกแบบภายในโรงเรือน ดร.วีระชัย ณ นคร ผู้อำนวยการองค์กรสวนพฤกษศาสตร์ เป็นผู้ออกแนวความคิดในการจัดชนิดพรรณไม้ต่าง ๆ ไว้ภายในโรงเรือน โดยมีนางสาวรัชดา ฉันทวิริยะวิทย์ อนุกรรมการภูมิสถาปัตย์ องค์การสวนพฤกษศาสตร์เป็นผู้ออกแบบตกแต่งภายในให้สอดคล้อง ซึ่งประกอบด้วยสถานที่สำหรับปลูกพรรณไม้ ทางเดินยกระดับ น้ำตกเทียมขนาดใหญ่และระบบพ่นน้ำเพื่อให้ความชื้นแก่พรรณไม้ ซึ่งโรงเรือนนี้จะจัดแสดงพรรณไม้ไทย ไม้หายากและพรรณไม้จากประเทศเพื่อนบ้าน

ขณะนี้ทางสวนพฤกษศาสตร์ได้นำพรรณไม้หายากจากทางภาคใต้มาจัดปลูกไว้ภายในโรงเรือน ได้แก่ หมากแดง พันธุ์ไม้หายากเป็นกอใหญ่มีลำต้นสูงถึง 15 เมตร ปาล์มบังสูรย์ พันธุ์ไม้หายากอีกชนิดที่ใกล้จะสูญพันธุ์ ดาหลาขาวและดาหลาชมพู ที่พบเฉพาะถิ่นในป่าดงดิบของจังหวัดนราธิวาสเท่านั้น นอกจากนี้ยังมีปาล์มหางปลาที่สวยงามและยังมีพันธุ์ไม้หายากอีกหลายชนิด เช่น หมากหนู หมากงาช้าง ปาล์มแลแจ หมากแดงรุ้ง จั๋งหนู ปาล์มเจ้าเมืองตรังและปาล์มเจ้าเมืองถลางจัดแสดงไว้ที่นี่ด้วย

กลุ่มอาคารเรือนกระจก เป็นโรงเรือนที่ได้รับการจัดสร้างขึ้นเพื่อให้เป็นสถานที่จัดแสดงพืชเฉพาะบางกลุ่มที่ต้องการควบคุมเป็นพิเศษให้อยู่ในสภาพที่ใกล้เคียงกับธรรมชาติมากที่สุด กลุ่มอาคารเรือนกระจกของสวนพฤกษศาสตร์ ฯ มีเรือนกระจก 3 แบบคือ เรือนกระจกใหญ่หรือเรือนแสดงพันธุ์ไม้จากป่าดงดิบ เป็นเรือนขนาดใหญ่ที่สุดมีเนื้อที่กว้าง 1,000 ตารางเมตรสูง 33 เมตร สร้างบรรยากาศภายในให้มีความชุ่มชื้นสูง สามารถปลูกพืชที่ต้องการความชื้นสูง เช่นพันธุ์ไม้จากป่าดิบชื้น ป่าดิบเขาและพืชที่ต้องการความชื้นสูง

เรือนกระจกขนาดกลาง เป็นโรงเรือนขนาดกลางกว้าง 12 เมตรยาว 42 เมตร มีม่านพรางแสง ระบบระบายอากาศเปิดด้านข้างและด้านบนหลังคามีระบบน้ำพ่นฝอยอัตโนมัติตั้งเวลาได้ ซึ่งเรือนกระจกขนาดกลางนี้ยังแบ่งเป็นที่แสดงพันธุ์ไม้ประเภทต่าง ๆ เช่น เรือนไม้น้ำ จัดแสดงไม้น้ำและพืชชุ่มน้ำต่าง ๆ โดยเน้นพันธุ์บัวของไทยเป็นหลักและเสริมด้วยพรรณไม้น้ำ ไม้ชุ่มน้ำต่าง ๆ และพืชกินแมลง เรือนกล้วยไม้และเฟิน จัดแสดงกล้วยไม้และเฟิน โดยเน้นกล้วยไม้ไทยเป็นหลักและเสริมพื้นล่างด้วยเฟิน เพิ่มความหลากหลายด้วยพันธุ์ไม้ชุ่มน้ำบางชนิด มีการตกแต่งภายในเป็นน้ำตกและลำห้วยที่มีน้ำไหลตลอดเวลา เรือนพืชไม้แล้ง จัดแสดงพันธุ์ไม้แล้วชนิดต่าง ๆ ทั้งของไทยและต่างประเทศ ซึ่งสามารถแบ่งย่อยออกเป็นอีก 3 ส่วนคือ ห้องโถงเอนกประสงค์ เป็นที่พักของผู้เข้าเยี่ยมชม มีบริการเครื่องดื่ม ตู้โทรศัพท์ ที่นั่งพักผ่อน

ในส่วนนี้จัดแสดงพืชเด่นในแต่ละฤดูกาล แผนผังประวัติสวนพฤกษศาสตร์และการก่อสร้างเรือนกระจก ห้องแสดงกระบองเพชร มีการรวมพืชสกุลกระบองเพชรชนิดต่าง ๆ ที่สำคัญจากทั่วโลก ห้องแสดงพืชสกุลศรนารายณ์ มีการรวมพืชสกุลศรนารายณ์ เสมาและไม้แล้วทรงสูง
นำมาจัดแสดงไว้

เรือนแสดงพันธุ์ไม้ทั่วไป เป็นโรงเรือนแบบเรียบง่าย ขนาดกว้าง 8 เมตรยาว 48 เมตรสูง 12 เมตร ด้านข้างบุด้วยแผ่นพลาสติกใส หลังคาเป็นพลาสติกชนิดพิเศษ ยกเปิดระบายอากาศได้ ระบบน้ำเป็นระบบพ่นฝอยอัตโนมัติ ซึ่งแบ่งเป็นเรือนย่อยออกไปอีก เช่น เรือนรวม
พรรณบัว เรือนแสดงไม้ดอกไม้ประดับ เรือนแสดงบอนสีและหน้าวัว เรือนแสดงส้มกุ้ง เรือนแสดงไม้ไทยหายากและเรือนแสดงพืชสมุนไพร

กลุ่มอาคารเรือนกระจกนี้ถือได้ว่าเป็นแหล่งรวบรวมพันธุ์ไม้ชนิดต่าง ๆ ที่ทางสวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ ได้สร้างขึ้นเพื่อแสดงพันธุ์ไม้ที่มีความโดดเด่นเฉพาะถิ่น นำมาปลูกให้ใกล้เคียงกับสภาพธรรมชาติมากที่สุด เหมาะสำหรับผู้ที่รักในธรรมชาติ ต้นไม้ เพราะที่นี้นอกจากจะมีพันธุ์ไม้นานาชนิดจากทั่วโลกแล้ว บรรยากาศและการตกแต่งสถานที่ดูสวยงาม พรรณพืชแต่ละชนิดมีการติดป้ายชื่อไว้ทุกต้นจากนักวิชาการพร้อมคำบรรยายโดยย่อ สำหรับท่านที่ต้องการรายละเอียดของพันธุ์ไม้เพิ่มเติม ทางสววพฤกษศาสตร์ยังมีเจ้าหน้าที่คอยให้ความรู้เรื่องพรรณไม้แก่ผู้เข้าชมอีกด้วย

วันหยุดพักผ่อนหากท่านต้องการสัมผัสธรรมชาติและศึกษาหาความรู้เกี่ยวกับพรรณไม้แล้ว ขอแนะนำให้เข้าไปเยี่ยมชมความมหัศจรรย์ของธรรมชาติที่สวยงามและร่มรื่นที่สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ อำเภอแม่ริม สามารถสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม
ได้ที่ 0-5329-8171-5 ต่อ 4736,4739 งานประชาสัมพันธ์ หรือที่สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ อำเภอแม่ริม จังหวัดเชียงใหม่ 50180 ได้ทุกวันในเวลาราชการ

สำหรับท่านที่สนใจอยากจะเข้าชมพันธุ์ไม้ที่สวนพฤกษศาสตร์สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ สามารถเข้าชมได้ทุกวัน โดยใช้เส้นทางหมายเลข 107 สายเชียงใหม่ – แม่ริม เลี้ยวซ้ายเข้าสู่ทางหลวงหมายเลข 1096 แม่ริม – สะเมิงอีกประมาณ 11 กิโลเมตร ผ่านน้ำตกแม่สา ปาง
ช้างแม่สา จะมีป้ายบอกระยะทางสู่องค์การสวนพฤกษศาสตร์ตลอดทาง.

บทความโดย
จักรพงษ์  คำบุญเรือง