ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ “แก่งบางระจัน” ไปดูแมงกะพรุนน้ำจืดที่ลำน้ำเข็ก

ช่วงเวลา 10 กว่าปีที่ผ่านมา กระแสการท่องเที่ยวเชิงนิเวศดูเหมือนว่าจะได้รับความสนใจจากนักท่องเที่ยวไม่น้อย ทั้งจากชาวไทยและชาวต่างชาติ แหล่งท่องเที่ยวไหนที่มีชื่อเสียงเรื่องธรรมชาติ นักท่องเที่ยวก็จะแห่ไปเที่ยวที่นั่น ส่งผลกระทบถึงในด้านการอำนวยความสะดวกและเรื่องที่พัก

นอกจากนั้นชุมชนที่อาศัยอยู่ใกล้แหล่งท่องเที่ยวก็พยายามลุกขึ้นมาจัดการกัทรัพยากรธรรมชาติที่ตนเองมีด้วยการเปิดเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ อันเป็นการกระจายรายได้สู่ชุมชนและยังเป็นการสร้างความเข้มแข็งในชุมชนโดยการจัดการของคนในชุมชนเอง
ที่หมู่บ้านหนองแม่นา ต.หนองแม่นา อ.เขาค้อ จ.เพชรบูรณ์ ซึ่งเป็นหมู่บ้านที่อยู่ติดกับเขตอุทยานแห่งชาติทุ่งแสลงหลวง แต่ละปีจะมีนักท่องเที่ยวเข้ามาเที่ยวชมความงามของธรรมชาติในหมู่บ้านนี้เป็นจำนวนมาก

กิจกรรมท่องเที่ยวเชิงนิเวศที่ขึ้นชื่อของหมู่บ้านหนองแม่นา ก็คือ การล่องเรือในลำน้ำเข็ก ชมผีเสื้อนานาชนิด ว่ากันว่าที่ลำน้ำเข็กบริเวณแก่งบางระจันนี้เองเป็นแหล่งที่พบผีเสื้อมากที่สุดในประเทศไทย โดยมีการสำรวจพบถึงกว่า 135 ชนิด ที่สำคัญบริเวณนี้ยังเป็นที่อยู่ของแมงกะพรุนน้ำจืด ซึ่งค้นพบเป็นครั้งแรกในประเทศไทย ด้วยความหลากหลายขอภูมิประเทศและแหล่งท่องเที่ยวนี่เอง จึงทำให้ชาวบ้านหนองแม่นาได้เข้ามามีส่วนร่วมในโครงการจัดการการท่องเที่ยวของชุมชนเอง ทั้งนี้เพื่อเป็นแนวทางในการสร้างความเข้มแข็งให้แก่คนในชุมชน นอกจากนั้นยังเป็นการสร้างรายได้อย่างต่อเนื่องตลอดปี

โดยโครงการวิจัยที่ชาวบ้านมีส่วนร่วมในครั้งนี้ชื่อว่า “โครงการวิจัย การจัดการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ โดยการมีส่วนร่วมของชุมชน บริเวณอุทยานแห่งชาติทุ่งแสลงหลวง สล.8 (หนองแม่นา)” ซึ่งได้รับการสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.ภาค)

การวิจัยดังกล่าวเริ่มต้นตั้งแต่เดือนตุลาคม 2544 ถึงเดือนกรกฎาคม 2545 จุดประสงค์เพื่อศึกษาศักยภาพ และความพร้อมของชุมชน คือหมู่บ้านทานตะวัน และหมู่บ้านหนองแม่นา ในการเข้ามามีส่วนร่วมในการจัดการด้านการท่องเที่ยวเชิงนิเวศภายในท้องถิ่น การศึกษาวิจัยนี้ได้ให้ชาวบ้านเข้ามามีส่วนร่วมโดยตั้ง “ทีมนักวิจัยท้องถิ่น” เพื่อทำการศึกษาข้อมูลของท้องถิ่น สำรวจทรัพยากรธรรมชาติภายในท้องถิ่น เพื่อรวบรวมเป็น “องค์ความรู้ของท้องถิ่น” ให้เป็นระบบ ซึ่งจะนำมาใช้ในการวางแผนจัดกาทรัพยากรธรรมชาติของท้องถิ่นได้ การศึกษาวิจัยนี้นำไปสู่การรวมตัวของชาวบ้านก่อตั้งองค์กรชุมชนของท้องถิ่น คือ “ชุมชนคนรักป่าหนองแม่นา-ทานตะวัน” ได้อย่างเป็นรูปธรรม เพื่อเป็นการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ และจัดการการท่องเที่ยวเชิงนิเวศภายในท้องถิ่น

จากการทดลองปฏิบัติการร่วมกันระหว่างชาวบ้าน กับนักท่องเที่ยว พบว่าชาวบ้านมีศักยภาพ และมีความพร้อมที่จะสามารถจัดการการท่องเที่ยวเชิงนิเวศภายในท้องถิ่นได้อย่างดี ปัญหาสำคัญที่พบคือชาวบ้านยังมีขีดจำกัดในเรื่องการตลาด และการประชาสัมพันธ์

ซึ่งสมควรจะได้มีการพัฒนาส่งเสริมจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่อไป การศึกษาวิจัยนี้เป็นทางเลือกหนึ่งที่จะช่วยแก้ไขปัญหาความขัดแย้งในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และจะเป็นแนวทางที่จะให้ชุมชนได้เรียนรู้การใช้ประโยชน์และจัดการทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืนได้
แหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของบ้านหนองแม่นาก็คือ แก่งบางระจัน ซึ่งเป็นแก่งหินขนาดใหญ่ บริเวณโดยรอบมีสภาพเป็นป่าดงดิบเหมาะสำหรับการส่องนกดูผีเสื้อและพายเรือศึกษาธรรมชาติ นอกจากนั้นที่แก่งบางระจันแห่งนี้ ยังพบว่าเป็นที่อยู่ของแมงกะพรุนน้ำจืด
สัตว์น้ำที่หาชมได้ยากอีกชนิดหนึ่ง

จากรายงานการค้นพบแมงกะพรุนน้ำจืดในประเทศไทย พบว่าสามารถพบแมงกะพรุนน้ำจืดได้ใน 5 จังหวัด ได้แก่ เพชรบูรณ์ มุกดาหาร เลย อุบลราชานี และหนองคาย ซึ่งจะพบได้ในช่วงระหว่างเดือนธันวาคม – มกราคม บริเวณริมฝั่งแม่น้ำโขงที่เป็นแอ่งน้ำสงบนิ่ง และจากการสืบค้นข้อมูลล่าสุดนั้นพบว่า แก่งบางระจัน ต.หนองแม่นา อ.เขาค้อ จ.เพชรบูรณ์ เป็นแหล่งที่พบแมงกะพรุนน้ำจืดได้เป็นประเทศที่ 6 ของโลก ซึ่งพบได้ในช่วงเดือนมีนาคม – เมษายน

แมงกะพรุนน้ำจืด เป็นสัตว์ที่อยู่ในไฟลัมซีแลนเทอราตา (Phylum Celenterata) ซึ่งเป็นพวกเดียวกับ ไฮดรา แมงกะพรุน กัลปังหา และปะการัง มีขนาดเท่าเหรียญ 50 สตางค์เท่านั้น ซึ่งนับว่าตัวเล็กมากกว่าแมงกะพรุนที่เห็นโดยทั่วไป รอบลำตัวมีเนื้อเยื้อเป็นผนังบางๆ
นอกจากนั้นยังมีหนวดจับอาหารอยู่รอบปาก ภายในจะมีเซลล์เข็มพิษแทรกอยู่เป็นจำนวนมาก เพื่อใช้ต่อสู้ ป้องกันตัวเองและล่าเหยื่อ แมงกะพรุนน้ำจืดจะลอยอยู่ในน้ำหรือว่ายน้ำอยู่ใต้ผิวน้ำ ซึ่งสามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า กินอาหารจำพวกแพลงค์ตอนสัตว์ และสามารถ
ขยายพันธุ์เพิ่มจำนวนได้อย่างรวดเร็ว

เมื่อมาเที่ยวชมแมงกะพรุนที่ลำน้ำเข็กแล้ว ที่นี่ยังมีกิจกรรมท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ร่วมกับชุมชนคนรักป่าหนองแม่นา – ทานตะวัน ไม่ว่าจะเป็นการนั่งเรือแจวชมเกาะแก่ง ชมธรรมชาติสองฟากฝั่ง พบกับผีเสื้อหายากกว่า 50 ชนิด ตั้งแต่ แก่งสอง แก่งสาม และแก่งบางระจัน
และที่สำคัญยังได้เรียนรู้วิถีชีวิตของคนบ้านหนองแม่นา ในลักษณะของ Home stay อีกด้วย

บทความโดย
จักรพงษ์  คำบุญเรือง